(Mt 5:17–18) 17 Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić. 18 Zaprawdę bowiem powiadam wam: Dopóki niebo i ziemia nie przeminą, ani jedna jota, ani jedna kreska nie przeminie z prawa, aż wszystko się wypełni.
Zaprawdę — w ten sposób jest przetłumaczone słowo „amen” w polskich przekładach Biblii, w Nowym Testamencie, kiedy wypowiadał je Pan Jezus. Zawsze pojawia się na początku Jego wypowiedzi — a w Ewangelii według św. Jana zawsze podwójnie — dla podkreślenia, że to co za chwilę zostanie oznajmione, jest prawdziwe, pewne, godne zaufania. Zatem za każdym razem, kiedy Jezus mówił „amen, powiadam…” albo „amen, amen, powiadam…” zwracał uwagę słuchającym go, i znającym pismo Żydom, że to co mówi jest ważne, i że gwarantem tej prawdy jest sam Bóg (zob. część 1 artykułu):
(J 3:3) Odpowiedział mu Jezus: Zaprawdę, zaprawdę powiadam ci: Jeśli się ktoś nie narodzi na nowo, nie może ujrzeć królestwa Bożego.
Zaskoczeniem dla słuchaczy było zapewne to, że słowem „amen” Jezus zaczynał wypowiedź, a nie kończył — jak to było w zapisane w księgach Starego Testamentu:
(J 3:11) Zaprawdę, zaprawdę powiadam ci, że co wiemy, to mówimy, a co widzieliśmy, o tym świadczymy, ale nie przyjmujecie naszego świadectwa.
Niektórzy uważają, że to „amen” na początku wypowiedzi jest równoważne starotestamentowemu „tak mówi Pan” (Ross, 1991) — zwrot taki występuje w księgach proroków ponad 300 razy.
We wszystkich pozostałych miejsca w Nowym Testamencie, słowo „amen” nie jest tłumaczone. Kiedy Jezus uczył uczniów jak się modlić, na końcu modlitwy mamy „amen”:
(Mt 6:9–13) 9 Wy więc tak się módlcie: Ojcze nasz, który jesteś w niebie, niech będzie uświęcone twoje imię. (…) 13 I nie wystawiaj nas na pokusę, ale wybaw nas od złego; twoje bowiem jest królestwo, moc i chwała na wieki. Amen.
Zauważ, że ostatnie zdanie uzasadnia dlaczego właśnie takie, wymienione wcześniej prośby powinni kierować do Boga — i „amen” stoi bezpośrednio po stwierdzeniu (które już nie jest prośbą), że i królestwo, i moc, i chwała należą do Boga.
Paweł, w swoich listach, słowem „amen” kończył modlitwę lub błogosławieństwo, a więc „amen” używał Paweł jako potwierdzenia i zakończenia — prawdziwie, z pewnością, niech tak będzie — w zależności od kontekstu, np.:
(Rz 1:25) Oni to zamienili prawdę Bożą w kłamstwo i czcili stworzenie, i służyli jemu raczej niż Stwórcy, który jest błogosławiony na wieki. Amen.
(Ga 6:18) Łaska naszego Pana Jezusa Chrystusa niech będzie z waszym duchem, bracia. Amen.
(Ef 3:21) Jemu niech będzie chwała w kościele przez Chrystusa Jezusa po wszystkie pokolenia na wieki wieków. Amen.
(1 Tm 1:17) A Królowi wieków, nieśmiertelnemu, niewidzialnemu, jedynemu mądremu Bogu niech będzie cześć i chwała na wieki wieków. Amen.
Podobnie pisał Piotr:
(1 P 4:11) (…) aby we wszystkim był uwielbiony Bóg przez Jezusa Chrystusa. Jemu chwała i panowanie na wieki wieków. Amen.
czy Juda:
(Jud 25) Jedynemu mądremu Bogu, naszemu Zbawicielowi, niech będzie chwała i majestat, moc i władza, teraz i po wszystkie wieki. Amen.
Paweł przestrzega ponadto, że jeśli podczas spotkań chrześcijan, wypowiadane modlitwy czy dziękczynienia będą niezrozumiałe, to obecni nie potwierdzą ich swoim „amen”. Słowa tego nie należy zatem wypowiadać, jeśli słuchający nie rozumie o czym mowa:
(1 Kor 14:16) Jeśli bowiem będziesz błogosławił duchem, jakże ktoś spośród nieuczonych na twoje dziękczynienie odpowie „Amen”, skoro nie rozumie, co mówisz?
Słowo „amen” — a raczej jego zakres znaczeniowy — Paweł przypisuje Panu Jezusowi, jako temu w którym wypełnione są obietnice Boga, w sposób prawdziwy i pewny:
(2 Kor 1:19–20) 19 Ponieważ Syn Boży, Jezus Chrystus, który wśród was głoszony był przez nas, to znaczy przeze mnie, Sylwana i Tymoteusza, nie był „tak” i „nie”, lecz było w nim „tak”. 20 Ile jest bowiem obietnic Boga, w nim są „tak” i w nim są „Amen”, ku chwale Boga przez nas.
Ponadto wśród tytułów, którymi Pan Jezus Chrystus nazywa siebie na początku każdego z siedmiu listów do kościołów, pojawia się „Amen”, i to jako tytuł ostatni – Jan zapisał:
(Ap 2:1) Do anioła kościoła w Efezie napisz: To mówi ten, który trzyma siedem gwiazd w swojej prawej ręce, który się przechadza wśród siedmiu złotych świeczników:
(Ap 2:8) A do anioła kościoła w Smyrnie napisz: To mówi pierwszy i ostatni, który był umarły, a ożył:
(Ap 2:12) A do anioła kościoła w Pergamonie napisz: To mówi ten, który ma ostry miecz obosieczny.
(Ap 2:18) A do anioła kościoła w Tiatyrze napisz: To mówi Syn Boży, który ma oczy jak płomień ognia, a jego stopy podobne są do mosiądzu:
(Ap 3:1) A do anioła kościoła w Sardes napisz: To mówi ten, który ma siedem Duchów Boga i siedem gwiazd: (…)
(Ap 3:7) A do anioła kościoła w Filadelfii napisz: To mówi Święty, Prawdziwy, ten, który ma klucz Dawida, ten, który otwiera i nikt nie zamknie, zamyka i nikt nie otworzy.
(Ap 3:14) A do anioła kościoła w Laodycei napisz: To mówi Amen, świadek wierny i prawdziwy, początek stworzenia Bożego:
Znamienne jest, że w tym samym zdaniu Jezus mówi o sobie „Amen” (w sensie: pewny, godny zaufania, niezawodny), nazywa siebie świadkiem wiernym i prawdziwym (można by wręcz powiedzieć „świadkiem amen”), i początkiem stworzenia świata — w które zresztą wielu ludzi podających się za chrześcijan nie wierzy (zob. artykuł „Na początku…”). Znamienne jest, że mówi o sobie „Amen” do kościoła w Laodycei, który uważa się za tak bogaty, że niczego nie potrzebuje, a równocześnie przyprawia Jezusa o mdłości. I znamienne jest, że Pan Jezus w ten sposób nawiązuje do słów z księgi Izajasza, rozdział 65, werset 16, gdzie znajdujemy specjalny tytuł Boga — elohei amen — „Bóg prawdy”.
Postscriptum
Wszystkie cztery ewangelie kończą się słowem „Amen”. Księga Objawienia św. Jana kończy się słowem „Amen”, a zatem i cała Biblia kończy się słowem „Amen”. Jeśli przeczytałeś obie części tego artykułu, nie muszę już tutaj pisać co to znaczy, prawda?
- Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
- Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
- Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.
Do poczytania
- Balz, H. R., & Schneider, G. (1990–). Exegetical dictionary of the New Testament. Grand Rapids, Mich.: Eerdmans.
- Barry, J. D., Bomar, D., Brown, D. R., Klippenstein, R., Mangum, D., Sinclair Wolcott, C., … Widder, W. (Eds.). (2016). In The Lexham Bible Dictionary. Bellingham, WA: Lexham Press.
- Linde, S. B. (1860). Słownik języka polskiego. T. 6, U-Z (Wyd. 2, popr. i pomn.). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Louw, J. P., & Nida, E. A. (1996). Greek-English lexicon of the New Testament: based on semantic domains (electronic ed. of the 2nd edition.). New York: United Bible Societies.
- Ross, J. M. (1991). Amen. Expository Times, 102(6), 166-171.
- Thayer, J. H. (1889). A Greek-English lexicon of the New Testament: being Grimm’s Wilke’s Clavis Novi Testamenti. New York: Harper & Brothers.