Rozdział 1 tutaj | Chapter 1 here
Szanowni Czytelnicy
Niniejsze dwujęzyczne opracowanie tekstu biblijnego powstało na potrzeby osobistego studium. Postanowiliśmy zestawić dwa dobre przekłady Biblii — w języku polskim i angielskim — oraz napisać komentarze, których brakowało nam w różnych wydaniach Biblii — tych, które mamy na półce. Naszym celem było stworzenie opracowania, które z jednej strony pozwoliłoby uwolnić się od ciągłego wertowania niezliczonej liczby leksykonów i opracowań, a z drugiej strony oferowałoby przypisy wyjaśniające wiele „problemów” z tekstem, pozornych sprzeczności, trudnych do zrozumienia wyrażeń, i wreszcie — nie zaburzając samego tekstu setkami odnośników do przypisów — podpowiadałoby słowa użyte w oryginalnym, hebrajskim tekście. Dodatkowo postanowiliśmy dodać znaczenie wszystkich imion i nazw (jeżeli znaczenie jest znane), gdyż uważamy, że jest to istotne i pomaga w zrozumieniu sensu wielu wersetów. Nadto, ponieważ Biblia jest księgą opisującą wydarzenia w czasie i przestrzeni, uznaliśmy za niezwykle pomocne dodanie informacji o datach rozmaitych zdarzeń oraz skróconych opisów wspominanych miejsc, a także odległości między nimi. Całość opracowania uzupełniliśmy komentarzami odnoszącymi się do oryginalnego znaczenia niektórych słów w przekładach — tak angielskim, jak i polskim — które współczesnemu czytelnikowi mogą wydawać się błędne lub też, z uwagi na ich „archaiczność”, zupełnie niezrozumiałe.
Nasze opracowanie zawiera tekst Biblii Króla Jakuba z 1611 roku (wersja elektroniczna tekstu bazująca na tzw. Pure Cambridge Edition opublikowana około roku 1900) — w lewej kolumnie; oraz tekst tzw. Biblii Gdańskiej (dalej: BG) z 1632 roku (wersja wydana przez Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne u Adolfa Kantora w 1879 roku) — w prawej kolumnie. Podział na wersety jest zsynchronizowany i dostosowany do King James Bible (dalej: KJB), dlatego też w pewnych miejscach podział wersetów w Biblii Gdańskiej odbiega od oryginalnego wydania, przy czym żadne ze słów nie zostało pominięte, a jedynie przesunięte do odpowiedniego wersetu sąsiadującego. Tekst hebrajski zawarty w przypisach pochodzi z The Lexham Hebrew Bible. (2012). Bellingham, WA: Lexham Press.
Przypisy są podzielone na następujące kategorie
na lewym marginesie:
- oryginalne przypisy translatorów KJB — zapisane kursywą, z odsyłaczami symbolicznymi. Zwracamy uwagę, że o ile przypisy te wskazują na inne możliwości tłumaczenia pewnych słów lub nawet całych zwrotów, ostateczny, poprawny tekst przyjęty przez tłumaczy jest zawarty w opublikowanym autoryzowanym przekładzie Biblii Króla Jakuba;
- przypisy wyjaśniające trudne słowa angielskie — zapisane czcionką prostą, bez odsyłaczy w tekście, zazwyczaj na tej samej wysokości, co ich wystąpienie w wersecie;
- daty opisywanych wydarzeń — w szarym prostokącie (lata liczone od początku świata, z oznaczeniem AM, tj. anno mundi);
- odwołania do miejsc w tekście opisujących wydarzenia, o których mowa w bieżącym wersecie;
na prawym marginesie:
- przypisy wyjaśniające trudne słowa polskie — zapisane czcionką prostą, bez odsyłaczy w tekście, zazwyczaj na tej samej wysokości, co ich wystąpienie w wersecie;
- daty opisywanych wydarzeń — w szarym prostokącie (lata liczone wstecz od powszechnie przyjętego roku zerowego, z oznaczeniem BC (before Christ, tj. przed narodzeniem Chrystusa);
- odwołania do miejsc w tekście opisujących wydarzenia, o których mowa w bieżącym wersecie;
Przypisy dolne zostały podzielone na cztery grupy:
- przypisy słownikowe — podające zapis, uproszczoną wymowę oryginalnych słów hebrajskich użytych w tekście oraz podstawową (słownikową) postać tych słów wraz z numerem Stronga; sylaby akcentowane są oznaczone poziomą kreską nad odpowiednią samogłoską (w słowach jednosylabowych oznaczenie to jest pominięte); w przypadku wyrazów złożonych z dwóch lub więcej słów po znaku równości wymieniamy wszystkie te słowa w wersji podstawowej; jeżeli tłumaczenie na język polski wymagało użycia kilku słów i zostały one w przekładzie oddzielone od siebie, w przypisie wtrącone słowa zostały zastąpione wielokropkiem; w przypadku, gdy słowo występujące w tekście nie składa się z kilku innych wyrazów, ale różni się od wersji podstawowej (jest np. odmiennym czasownikiem), jego wersję podstawową podajemy po strzałce; gdy jakieś słowo zostało pominięte w przekładzie, oznaczamy to (–); w tekście nie ma odnośników, każde słowo z przekładów jest powtórzone (w języku angielskim i polskim) w przypisie i opatrzone numerem rozdziału i wersetu, w którym występuje (patrz wyjaśnienia na rysunku);
- przypisy wyjaśniające znaczenie imion i nazw miejsc — nazwy podajemy dodatkowo w wersji Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (Fundacja Wrota Nadziei, Toruń 2017/2021) (oznaczone UBG), gdyż staropolskie nazwy z BG zostały w zasadzie zastąpione przez transkrypcje współczesne i w wielu wypadkach wyszły całkowicie z użycia, nadto wersje imion i nazw w UBG są zazwyczaj bliższe hebrajskim oryginałom; w przypadku, gdy każdy z leksykonów podaje całkowicie inne znaczenie imienia/nazwy, zapisujemy: „znaczenie nieznane”, w przypadku wątpliwości: „znaczenie niepewne”; gdy przypis dotyczy miejscowości, krainy, państwa itp. podajemy najważniejsze informacje o danym miejscu oraz przybliżoną odległość (w linii prostej) od wcześniej wymienionego w tekście miejsca; w tekście nie ma odnośników;
- przypisy dotyczące przekładu Biblii Gdańskiej, szczególnie jeżeli nie jest on zgodny z tekstem hebrajskim lub z przekładem KJB; w tekście odnośniki literowe (a, b, c, itd.); w tej grupie umieszczamy również informacje o oryginalnej składni hebrajskiej (tj. konstrukcji dopełniaczowej), gdy w przekładzie jest staropolska formacja dzierżawcza wyrażona za pomocą przyrostka -ów, -owa (np. żona Jakóbowa) lub hebrajski rzeczownik jest przetłumaczony jako przymiotnik dzierżawczy (np. ziemia Chananejska), w tym wypadku podajemy też dosłowny przekład współczesny; pojawiają się tutaj również sporadycznie przypisy językowe dotyczące niektórych słów angielskich z przekładu KJB;
- przypisy rzeczowe dotyczące różnych zagadnień; w tekście odnośniki w postaci pojedynczej gwiazdki.
Zrezygnowaliśmy z odnośników wskazujących na inne miejsca w tekście Biblii odnoszące się do tego samego wydarzenia, czy też na fragmenty paralelne, gdyż większość publikowanych obecnie przekładów takowe posiada. Z kolei nadmierna liczba takich odnośników nierzadko powoduje, że podczas lektury czytelnik je całkowicie ignoruje. W przypadku, gdy pomiędzy paralelnymi opisami zachodzi pozorna sprzeczność, wyjaśniamy tę kwestię w przypisie dolnym.
Przypisy słownikowe, zawierające oryginalne hebrajskie słowa, są przeznaczone przede wszystkim dla osób, które chcą czytać tekst Biblii w oryginale i mają one pomóc w zapamiętaniu słownictwa oraz w rozpoznaniu trudniejszych form wyrazów. Oryginalne słowa hebrajskie podajemy za każdym razem, gdy pojawiają się w tekście hebrajskim po raz pierwszy lub gdy pojawiają się po raz kolejny, ale w innym znaczeniu, lub też gdy są częścią słów złożonych z kilku wyrazów. Na kilkunastu pierwszych stronach podajemy również klasyfikację gramatyczną niektórych słów i form (np. spójnik, zaimek, status constructus itp.), w dalszej części opracowania informacje te zostały już pominięte. Jednak mogą się również przysłużyć wszystkim, którzy chcieliby dokładniej przeanalizować znaczenie niektórych słów, korzystając ze słownika lub konkordancji. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na niezwykle interesujący fakt — mianowicie niektóre słowa hebrajskie brzmią identycznie lub prawie identycznie jak pewne współcześnie używane wyrazy, zwroty lub skróty tak w języku angielskim, jak i polskim, a ich oryginalne znaczenie pozwala spojrzeć na współczesne wydarzenia z nieco innej perspektywy. Oczywiście nie stawiamy tezy, że wszystkie te hebrajskie słowa stanowią źródłosłów słów polskich lub angielskich (co czasami jednak ma miejsce), niemniej ich hebrajskie znaczenie oraz kontekst współczesnego użycia, naszym zdaniem, nie wydają się być przypadkowe.
Tabele z hebrajskimi literami oraz samogłoskami, ich wymowę oraz sposób uproszczonej transkrypcji w niniejszym opracowaniu podajemy poniżej. Transkrypcję wyrazów hebrajskich w przypisach podajemy tylko w uproszczonej wersji angielskiej.
Wszystkie przypisy rzeczowe oraz te podające znaczenie imion i nazw miejsc są w dwóch językach: najpierw angielskim, potem polskim. Podobnie jest ze wszystkimi słowami i zwrotami. Obie wersje językowe są oddzielone pionową kreską. Wyjątkiem są przypisy dotyczące wyłącznie pewnych uwag językowych i słownictwa przekładu Biblii Gdańskiej, które są tylko w języku polskim. Cytowane w przypisach słowa występujące w biblijnym tekście, angielskim lub polskim, są zapisane czcionką pogrubioną. W przypadku, gdy podajemy przekład dosłowny pewnych wyrażeń, zapisujemy to czcionką pogrubioną w kolorze szarym. Na końcu przypisów dotyczących uwag do przekładu Biblii Gdańskiej podajemy tłumaczenie dosłowne w języku polskim oraz, po kresce pionowej, jak dane wyrażenie zostało przetłumaczone w Biblii Króla Jakuba.
Zdajemy sobie sprawę, że nasza próba napisania praktycznych komentarzy do tekstu biblijnego oraz uwag do jego angielskiego i polskiego przekładu nie obejmuje wszystkich interesujących czytelnika zagadnień ani też nie odpowiada na wszystkie pytania, które mogą pojawić się podczas lektury Biblii. Mamy jednak nadzieję, że ta niewielka praca przyda się wszystkim studiującym Pismo Święte, a szczególnie tym, którzy chcieliby je czytać w oryginale, w doskonałym przekładzie angielskim Biblii Króla Jakuba z 1611 roku lub w jednym z najwierniejszych, choć nie pozbawionym pewnych mankamentów, polskich przekładów — Biblii Gdańskiej z 1632 roku.
Commentary on the Book of Genesis — Introduction
Dear Readers
This bilingual study of the biblical text was created for personal study. We decided to compile two good translations of the Bible—in Polish and English—and to write commentaries that were missing from the various editions of the Bible—the ones we have on the shelf. Our goal was to create a study that, on the one hand, would free us from constantly poring over countless lexicons and studies, and, on the other hand, would offer footnotes explaining many so-called “problems” with the text, apparent contradictions, difficult-to-understand expressions, and finally—without disturbing the text itself with hundreds of footnote references—would hint at the words used in the original Hebrew text. In addition, we decided to explain the meaning of all proper and geographical names (if the meaning is known), as we believe this is important and helps to understand the sense of many verses. Furthermore, since the Bible is a book that describes events in time and space, we found it extremely helpful to add information about the dates of various events and abbreviated descriptions of the places mentioned, as well as the distances between them. We supplemented the entire study with comments referring to the original meaning of some words in the translations—both English and Polish—which to a modern reader may seem incorrect or, due to their “archaic” nature, completely incomprehensible.
Our study includes the 1611 text of the King James Bible (an electronic version of the text based on the so-called Pure Cambridge Edition published around 1900)—in the left column; and the text of the so-called Polish Gdansk Bible (hereafter: BG) of 1632 (the version published by the British and Foreign Bible Society at Adolf Kantor’s in 1879)—in the right column. The verse division is synchronised and adapted to the King James Bible (hereafter: KJB), so in some places the verse division in the Gdansk Bible deviates from the original Adolf Kantor’s edition, with none of the words omitted, but only shifted to the corresponding adjacent verse. The Hebrew text in the footnotes comes from The Lexham Hebrew Bible. (2012). Bellingham, WA: Lexham Press.
Footnotes are divided into the following categories
in the left margin:
- original footnotes by KJB translators—written in italics, with symbolic cross-references. Please note that while these footnotes indicate other possible renderings of certain words or even entire phrases, the final, correct text accepted by the translators is contained in the published authorized translation of the King James Bible.
- footnotes explaining difficult English words—written in plain type, without cross-references in the text, usually at the same height as their occurrence in the verse;
- dates of the events described—in a gray rectangle (years counted from the beginning of the world, with the designation AM, i.e. anno mundi);
- references to places in the text describing the events referred to in the current verse;
in the right margin:
- footnotes explaining difficult Polish words—written in plain font, without cross-references in the text, usually at the same height as their occurrence in the verse;
- dates of the events described—in a gray rectangle (years counted backwards from the commonly accepted year zero, with the designation BC (i.e., before Christ);
- references to places in the text describing the events mentioned in the current verse;
The footnotes at the bottom of the page are gathered into four groups:
- dictionary footnotes—giving the notation, the simplified pronunciation of the original Hebrew words used in the text, and the basic (dictionary) form of these words, together with the Strong’s number; accented syllables are marked with a horizontal line above the corresponding vowel (in monosyllabic words, this marking is omitted); in the case of words composed of two or more words, after the equals sign we list all these words in the basic version; if the translation into English required the use of several words and they were separated from each other in the translation, in the footnote the inserted words were replaced with an ellipsis; in the case when a word occurring in the text is not composed, but differs from the basic version (e.g., any verb form), its basic version is given after the arrow; when a word is omitted from the translation, we mark it with (–); in the text there are no cross-references, each word from the translations is repeated (in English and Polish) in the note and provided with the number of the chapter and verse in which it occurs (see the explanation in the figures above); in the English expressions repeated in the footnotes we omit the articles (both definite and indefinite), unless in the Hebrew text there is a definite article, also omitted are all personal pronouns (I, he, etc.) defining the person and number of the inflected verb, except in cases where in the Hebrew text such a pronoun actually occurs with the verb;
- footnotes explaining the meaning of proper names and place names—names are additionally given in the version of the Modernized Gdansk Bible (Fundacja Wrota Nadziei, Torun 2017/2021) (marked UBG), since the old Polish names from the BG have basically been replaced by modern transcriptions and in many cases have gone out of use completely; moreover, the versions of names in the UBG are usually closer to the Hebrew originals; in the case where each of the lexicons gives a completely different meaning of the name, we write: “meaning unknown;” in case of doubt: “meaning uncertain;” when a footnote refers to a locality, land, country, etc., we give the most important information about the place and the approximate distance (in a straight line) from the place previously mentioned in the text; no cross-reference marks in the text;
- footnotes concerning the translation of the Polish Gdansk Bible, especially if it does not agree with the Hebrew text or with the KJB translation; in text letter reference marks (a, b, c, etc.); there also appear here occasional linguistic footnotes concerning some English words from the KJB text;
- factual footnotes} concerning various issues; in-text reference marks in the form of a single asterisk.
We have dropped cross-references pointing to other places in the Bible text relating to the same event or to parallel passages, since most currently published Bible translations have them. On the other hand, an excessive number of such references not infrequently causes the reader to ignore them completely while reading. However, in cases where there is an apparent contradiction between parallel verses, we clarify the issue in a footnote.
Dictionary footnotes, which contain Hebrew original words, are intended primarily for those who want to read the Bible text in the original, and they are intended to help memorise vocabulary and recognise more difficult word forms. We provide the original Hebrew words whenever they appear in the Hebrew text for the first time, or whenever they appear again but in a different meaning, or when they are part of words composed of several words. In the first dozen or so pages, we also provide a grammatical classification of some words and forms (e.g., conjunction, pronoun, status constructus, etc.); in the rest of the study, this information is omitted. Nevertheless, these footnote can also be of use to anyone who would like to analyse the meaning of certain words in more detail using a dictionary or concordance. It is worth noting at this point an extremely interesting fact—namely, some Hebrew words sound identical or almost identical to certain contemporary words, phrases or abbreviations in both English and Polish, and their original meaning allows us to look at contemporary events from a slightly different perspective. Of course, we do not put the thesis that all these Hebrew words are the root of Polish or English words (which is sometimes the case, however), nevertheless their Hebrew meanings and the context of modern usage, in our opinion, do not appear to be coincidental.
Tables of Hebrew letters and vowels, their pronunciation, and the method of simplified transcription in this study are given above. We provide the transcription of Hebrew words in footnotes only in simplified English version.
All factual footnotes and those giving the meaning of names and place names are in two languages: first English, then Polish. The same is true of all words and phrases. The two language versions are separated by a vertical dash. The exceptions are the some footnotes concerning only linguistic remarks and the vocabulary used in the Polish Gdansk Bible translation, which are only in Polish. Words quoted in footnotes that occur in the biblical text, English or Polish, are written in bold type. When a literal translation of certain expressions is given, it is written in bold font and in grey colour. At the end of the footnotes on the notes to the Polish Gdansk Bible translation, we give the literal translation in Polish and, after a vertical dash, how the expression was translated in the King James Bible.
We realise that our attempt to write practical commentaries on the biblical text and notes on its English and Polish translations does not cover all the issues of interest to the reader, nor does it answer all the questions that may arise when reading the Bible. We hope, however, that this small work will be useful to all those studying the Scriptures, and especially to those who would like to read them in original form, in the excellent English translation of the King James Bible of 1611 or in one of the most faithful, though not without some shortcomings, Polish translations—the Gdansk Bible of 1632.