Nazarejczyk, czyli… (cz. 2)

(Mt 2:23) A przyszedłszy, mieszkał w mieście zwanym Nazaret, aby się wypełniło to, co zostało powiedziane przez proroków: Będzie nazwany Nazarejczykiem.

Niektórzy posądzają Mateusza o nieznajomość pism Starego Testamentu, kiedy trafiają na powyższy werset, ponieważ w żadnej ze starotestamentowych ksiąg nie ma takiego proroctwa zapisanego wprost, tym bardziej, że Mateusz napisał, iż wielu proroków to zapowiadało. Ale pamiętajmy, że zarówno księgi Starego Testamentu jak i Ewangelia według Mateusza zostały napisane w kulturze żydowskiej Środkowego Wschodu, która inaczej podchodzi do rozumienia proroctwa niż świat Zachodu (zob. artykuł: Czy to możliwe).

Mateusz, pisząc zacytowane wyżej słowa, skorzystał ze sposobu interpretacji tekstu biblijnego znanego Żydom, tak 2000 lat temu, jak i dziś. Podstawowe cztery zasady tej interpretacji, które znajdziemy w literaturze rabinistycznej to:
– Peszat — proste, dosłowne znaczenie tekstu,
– Remez — kiedy tekst w jakiś sposób sugeruje pewną prawdę poza dosłownym znaczeniem,
– Derasz/Midrasz — kiedy stosuje się tekst jako ilustrację w nauczaniu,
– Sod — „mistyczne” znaczenie wydobyte z tekstu.

Ewangelista, kierując swój tekst przede wszystkim do czytelników pochodzenia żydowskiego, dla których zasady te były znane, skupił różnorodne proroctwa na temat Mesjasza i zastosował je do wielu zdarzeń z życia Jezusa pisząc jedno krótkie zdanie: „Będzie nazwany Nazarejczykiem”. Odbiorcy ewangelii znający Stary Testament, po przeczytaniu historii Jezusa opowiedzianej przez Mateusza, mogli bez większego problemu zrozumieć, że powiązanie miejscowości Nazaret z Jezusem wskazuje na te proroctwa, które zapowiadały oczekiwanego Mesjasza (dla nas, wychowanych na logice arystotelesowskiej, jest to znacznie trudniejsze). Niemniej jednak Mateusz odwołał się do dwóch grup proroctw: pierwsza grupa dotyczyła pogardy i szyderstwa jakie miały Chrystusa spotkać (szerzej o tym w części pierwszej artykułu), a druga — pochodzenia Mesjasza z rodu Dawida i Jego dzieł.

Dzięki grze słownej Nazaret-Nazarejczyk, Mateusz wskazuje bezpośrednio na werset z proroka Izajasza, który zapowiada, że Mesjasz będzie potomkiem Jessego. W jaki sposób dokonał tego powiązania? Otóż greckie słowo oddane po polsku jako Nazarejczyk, to „nazoraios” — co oznacza mieszkańca (osobę pochodzącą z) Nazaretu. Z kolei (nie wnikając w zawiłości leksykalne) greckie słowo „nazaret” to transliteracja nazwy hebrajskiej „necaret”*, które zawiera hebrajski rdzeń „ncr”. Dzięki takiemu zabiegowi, Mateusz odsyłał uważnego czytelnika znającego hebrajski Stary Testament (przypominam, że Mateusz kierował swoje świadectwo do czytelników pochodzenia żydowskiego), do 11 rozdziału w księdze proroka Izajasza, gdzie pierwsze dwa wersety brzmią (tutaj i w kolejnych cytatach wyróżnienia moje):

(Iz 11:1–2) 1 I wyjdzie gałązka z pnia Jessego, a latorośl [heb. necer] z jego korzenia wyrośnie. 2 I spocznie na nim Duch PANA, duch mądrości i rozumu, duch rady i mocy, duch poznania i bojaźni PANA.

Było to powszechnie znane proroctwo dotyczące pochodzenia Mesjasza, chociaż tutaj dotyczyło Jego przodka, a nie miejsca zamieszkania. Werset pierwszy dodatkowo sugeruje, że Mesjasz będzie potomkiem króla Dawida (Jesse był ojcem króla Dawida), ale pojawi się dopiero, gdy chwała królewskiego Domu Dawida będzie „zredukowana” do korzenia. A to ponownie wskazuje, że Mesjasz będzie osobą nisko urodzoną. Dodam jeszcze, że jest to pierwsze wystąpienie słowa „necer” w tekście Starego Testamentu (i jedyne dotyczące Mesjasza), więc osłuchany z tekstem Biblii pobożny Żyd nie miał, jak sądzę, problemów ze znalezieniem tego fragmentu.**

A ten werset z rozdziału 11 przywodzi na myśl rozdział 53, gdzie zostały zapisane następujące słowa Izajasza:

(Iz 53:1–2) 1 Któż uwierzył naszemu głoszeniu, a komu jest objawione ramię PANA? 2 Wyrósł bowiem przed nim jak latorośl [heb. joneq] i jak korzeń z suchej ziemi. Nie miał kształtu ani urody; i gdy widzieliśmy go, nie było wyglądu, który by się nam podobał.

Cała reszta tego rozdziału poświęcona jest Mesjaszowi cierpiącemu za grzechy swojego ludu (sprawdź sam, szanowny czytelniku). Co prawda tutaj nie mamy użytego słowa „necer” tylko „joneq”, niemniej jednak kontekst jest taki sam, a ponadto to hebrajskie słowo oznacza przede wszystkim ssące niemowlę (!)

Na tym nie koniec. W księdze proroka Jeremiasza czytamy kolejne proroctwo dotyczące Mesjasza:

(Jr 23:5–8) 5 Oto nadchodzą dni, mówi PAN, w których wzbudzę Dawidowi sprawiedliwą Latorośl [heb. cemach] i będzie panować Król, i będzie mu się szczęściło; będzie wykonywał sąd i sprawiedliwość na ziemi. 6 Za jego dni Juda będzie zbawiona, a Izrael będzie mieszkał bezpiecznie. A to jest jego imię, którym będą go nazywać: PAN NASZĄ SPRAWIEDLIWOŚCIĄ. 7 Dlatego oto nadejdą dni, mówi PAN, że nie będą mówić już: Jak żyje PAN, który wyprowadził synów Izraela z ziemi Egiptu; 8 Ale: Jak żyje PAN, który wyprowadził i który sprowadził potomstwo domu Izraela z kraju północnego i ze wszystkich krajów, do których rozpędziłem ich, i będą mieszkać w swojej ziemi. 

Tym razem hebrajskie słowo przetłumaczone jako latorośl to „cemach”, natomiast samo proroctwo wybiega w przyszłość znacznie dalej niż zacytowane wcześniej, bo aż do czasów, gdy Mesjasz, potomek Dawida, będzie sprawował na ziemi sprawiedliwą władzę królewską. I wtedy mieszkańcy Judy i Izraela już nie będą go nazywać pogardliwym mianem „Jezus z Nazaretu”, ale „Pan naszą sprawiedliwością” — po hebrajsku „JHWH cidqenu”. Tę zapowiedź Jeremiasza, powtórzoną prawie dosłownie, znajdujemy w rozdziale 33:

(Jr 33:12–16) 12 Tak mówi PAN zastępów: (…) 14 Oto nadchodzą dni, mówi PAN, kiedy utwierdzę to dobre słowo, które zapowiedziałem domowi Izraela i domowi Judy. 15 W tych dniach i w tym czasie sprawię, że wyrośnie Dawidowi Latorośl [heb. cemach] sprawiedliwa. Będzie on sprawował sąd i wymierzał sprawiedliwość na ziemi. 16 W tych dniach Juda będzie zbawiona, a Jerozolima będzie mieszkać bezpiecznie. A takie jest imię, którym będą ją nazywać: PAN naszą sprawiedliwością.

Podobne słowa Boga przekazał prorok Ezechiel:

(Ez 34:29–30) 29 Wzbudzę im sławną latorośl [heb. matta] i już nie będą niszczeni głodem w ziemi, ani nie będą znosili zniewag pogan. 30 I poznają, że ja, PAN, ich Bóg, jestem z nimi, a oni, dom Izraela, są moim ludem, mówi Pan BÓG.

W księdze proroka Zachariasza ponownie odnajdujemy hebrajskie „tsemach” w kontekście Mesjasza:

(Za 3:8–9) 8 Słuchaj więc teraz, Jozue, najwyższy kapłanie, ty i twoi towarzysze, którzy siedzą przed tobą. Są oni bowiem jakby ludźmi niezwykłymi, gdyż oto przywiodę swojego sługę — Latorośl [heb. cemach]. 9 Oto bowiem ten kamień, który kładę przed Jozuem: na tym jednym kamieniu będzie siedmioro oczu. Oto wykonam na nim ryt, mówi PAN zastępów, i zgładzę nieprawość tej ziemi w jednym dniu.

Symboliczne imię „Latorośl” mamy tu w otoczeniu dwóch innych tytułów mesjańskich: „mój sługa” i „kamień”. Jako Sługa Boga, Pan Jezus Chrystus jest tym, który przychodzi pełnić wolę Ojca. Jako Latorośl z korzenia Jessego — potomkiem, który przywróci władzę i potęgę królewskiej linii Dawida. Jako Kamień — osądzi pogan, ale będzie także kamieniem potknięcia i skałą zgorszenia dla tych, którzy nie uwierzą.

I dalej u Zachariasza czytamy:

(Za 6:12–13) 12 I powiedz do niego: Tak mówi PAN zastępów: Oto mąż, którego imię brzmi Latorośl [heb. cemach]; on wyrośnie ze swego miejsca i zbuduje świątynię PANA. 13 On zbuduje świątynię PANA, będzie obdarzony chwałą, zasiądzie na swoim tronie i będzie panować na nim, i będzie on kapłanem na swoim tronie; i rada pokoju będzie między nimi oboma.

Prorok, w imieniu Boga informuje, że Mesjasz zbuduje świątynię Pana, i będzie Królem i Kapłanem równocześnie. To kapłaństwo Króla-Mesjasza tłumaczy obszernie autor Listu do Hebrajczyków:

(Hbr 7:1–8:2) 7:1 Ten bowiem Melchizedek, król Salemu, kapłan Boga najwyższego, wyszedł na spotkanie Abrahama wracającego po rozgromieniu królów i pobłogosławił go. (…) 11 Gdyby więc doskonałość była osiągalna przez kapłaństwo lewickie — gdyż lud otrzymał prawo oparte na nim — to jaka byłaby jeszcze potrzeba, aby pojawił się inny kapłan według porządku Melchizedeka, a nie był mianowany według porządku Aarona? 12 A skoro zmienia się kapłaństwo, musi też nastąpić zmiana prawa. 13 Ten zaś, o którym się to mówi, należał do innego pokolenia, z którego nikt nie służył przy ołtarzu. 14 Wiadomo bowiem, że nasz Pan pochodził z pokolenia Judy, o którym to pokoleniu odnośnie kapłaństwa Mojżesz nic nie mówi. 15 Jest to jeszcze bardziej oczywiste, skoro na podobieństwo Melchizedeka pojawia się inny kapłan; 16 Który stał się nim nie według cielesnego przykazania prawa, ale według mocy niezniszczalnego życia. 17 Tak bowiem świadczy: Ty jesteś kapłanem na wieki według porządku Melchizedeka. (…) 23 A wprawdzie tamtych kapłanów było wielu, gdyż śmierć nie pozwoliła im trwać na zawsze. 24 Ten zaś, ponieważ trwa na wieki, ma kapłaństwo nieprzemijające. 25 Dlatego też całkowicie może zbawić tych, którzy przez niego przychodzą do Boga, bo zawsze żyje, aby wstawiać się za nimi. 26 Takiego to przystało nam mieć najwyższego kapłana: świętego, niewinnego, nieskalanego, oddzielonego od grzeszników i wywyższonego ponad niebiosa; 27 Który nie musi codziennie, jak tamci najwyżsi kapłani, składać ofiar najpierw za własne grzechy, a potem za grzechy ludu. Uczynił to bowiem raz, ofiarując samego siebie. (…) 8:1 A oto podsumowanie tego, co mówimy: mamy takiego najwyższego kapłana, który zasiadł po prawicy tronu Majestatu w niebiosach. 2 Jest on sługą świątyni i prawdziwego przybytku zbudowanego przez Pana, a nie człowieka.