W pierwszej części artykułu pokazaliśmy, że lud Izraela pościł za swoje grzechy. Przypomnieliśmy również, jak Mojżesz pościł przed Bogiem, na górze Synaj — dwa razy po 40 dni — przed otrzymaniem tablic z Prawem. Za drugim razem Mojżesz pościł dodatkowo z powodu grzechów, które Izraelici popełnili u stóp góry ,,czyniąc zło w oczach PANA, pobudzając go do gniewu’’ (zob. Pwt 9:9–18). Zauważ, że ,,pościł” oznacza ,,nie jadł i nie pił’’. Nie ma też powodu domniemywać, że post Żydów (za grzechy) przed Panem polegał na czymś innym, np. na nie jedzeniu tylko jakiegoś rodzaju żywności. Takie właśnie rozumienie postu potwierdzają wersety z Księgi Estery oraz z Ewangelii według Łukasza (a także Księgi Jonasza — zob. cytat dalej w tekście) — pościć przed Panem to nie jeść i nie pić:
(Est 4:16) Idź, zbierz wszystkich Żydów, którzy się znajdują w Suzie, i pośćcie za mnie, nie jedzcie ani nie pijcie przez trzy dni, nocą i dniem. Ja także i moje służące będziemy pościć, a potem wejdę do króla, choć to niezgodne z prawem. (…)
(Łk 5:33) I zapytali go: Dlaczego uczniowie Jana często poszczą i modlą się, podobnie uczniowie faryzeuszy, a twoi jedzą i piją?
Z Księgi Nehemiasza dowiadujemy się, że nie tylko Mojżesz pościł z powodu grzechów ludu – Nehemiasz tak opisuje te wydarzenia:
(Ne 1:4–7) 4 A gdy usłyszałem te słowa, usiadłem, płakałem i smuciłem się przez kilka dni, pościłem i modliłem się przed Bogiem niebios. 5 I powiedziałem: Ach PANIE, Boże niebios, Boże wielki i straszny, który zachowujesz przymierze i okazujesz miłosierdzie tym, którzy cię miłują i przestrzegają twoich przykazań. 6 Niech twoje ucho będzie uważne, a twoje oczy będą otwarte, aby wysłuchać modlitwy twego sługi, którą teraz zanoszę do ciebie dniem i nocą za synów Izraela, twoje sługi, i w której wyznaję grzechy synów Izraela, które popełniliśmy przeciwko tobie. Również ja i dom mego ojca zgrzeszyliśmy. 7 Postąpiliśmy bardzo niegodziwie wobec ciebie i nie przestrzegaliśmy przykazań, ustaw ani praw, które nakazałeś Mojżeszowi, swemu słudze.
Jak widzisz, o ile Mojżesz pościł tylko z powodu grzechów ludu, to Nehemiasz — również z powodu grzechów swoich, i swojej rodziny.
W Księdze Daniela czytamy o podobnym poście, gdzie prorok wyznaje:
(Dn 9:1–7) 1 W pierwszym roku Dariusza, (…) 2 (…) ja, Daniel, zrozumiałem dzięki księgom liczbę lat, o których doszło słowo PANA do proroka Jeremiasza, (…) 3 I zwróciłem swoją twarz do Pana Boga, by szukać go modlitwą i błaganiem, w poście, worze i popiele. 4 Modliłem się więc do PANA, mojego Boga, wyznawałem i mówiłem: (…) 5 Zgrzeszyliśmy, dopuściliśmy się nieprawości, postępowaliśmy niegodziwie i zbuntowaliśmy się, odstępując od twoich przykazań i praw; 6 I nie usłuchaliśmy twoich sług, proroków, którzy mówili w twoim imieniu do naszych królów, do naszych książąt, do naszych ojców i do całego ludu ziemi. 7 Do ciebie, Panie, należy sprawiedliwość, a nam się należy wstyd na twarzach, (…)
Postowi przed Panem z powodu grzechów, do których człowiek przyznaje się ze wstydem, często towarzyszyło założenie wora i posypanie popiołem (albo prochem ziemi, zob. Ne 9:1 niżej). Tak było w przypadku Achaba, siódmego króla Izraela (tj. Królestwa Północnego, w odróżnieniu od Królestwa Południowego Judy), Żydów, wspomnianego już Daniela, czy nawet Dawida:
(1 Krl 21:27) Kiedy Achab usłyszał te słowa, rozdarł swoje szaty, włożył wór na swoje ciało, pościł, spał w worze i chodził pokornie.
(Ne 9:1) A w dwudziestym czwartym dniu tego miesiąca zgromadzili się synowie Izraela i pościli odziani w wory oraz posypani prochem.
(Est 4:3) W każdej prowincji, gdzie tylko dotarł rozkaz króla i jego dekret, nastała wielka żałoba wśród Żydów, nastał też post, płacz i lament, a wielu leżało w worze i w popiele.
(Ps 35:13) Lecz ja, gdy oni chorowali, wkładałem wór pokutny, umartwiałem postem moją duszę i moja modlitwa wracała do mojej piersi.
Jednak nie tylko lud Izraela pościł z powodu grzechów. Podobnie uczynili też mieszkańcy Niniwy, stolicy Asyrii, gdy przejęli się słowami proroka Jonasza, który dotarł tam najprawdopodobniej w IX wieku przed Chrystusem:
(Jon 3:4–8) 4 Jonasz zaczął chodzić po mieście, ile mógł przejść w jeden dzień, i wołał: Po czterdziestu dniach Niniwa zostanie zburzona. 5 I mieszkańcy Niniwy uwierzyli Bogu, ogłosili post i oblekli się w wory, od największego z nich aż do najmniejszego. 6 Doszła bowiem ta sprawa do króla Niniwy i powstał z tronu, i zdjął z siebie płaszcz, po czym oblekł się w wór i siedział w popiele. 7 Rozkazał ogłosić i opowiadać w Niniwie z dekretu króla i swoich książąt: Ludzie i zwierzęta, woły i owce niech nic nie jedzą, niech się nie pasą i wody nie piją; 8 Ale ludzie i zwierzęta niech się okryją worami i niech gorliwie wołają do Boga. Niech każdy się odwróci od swojej złej drogi i od grabieży popełnianej swoimi rękami. 9 Kto wie, czy Bóg się nie odwróci i nie pożałuje, i nie odstąpi od zapalczywości swego gniewu, abyśm nie zginęli.
Zauważ, że w tekście biblijnym mamy zapisane: „mieszkańcy Niniwy uwierzyli Bogu”, a nie „uwierzyli Jonaszowi”. Prorok bowiem, jeśli ogłasza ludziom słowa Pana, reprezentuje samego Boga, dlatego nie wierzyć prorokowi to to samo, co nie wierzyć Bogu (więcej na temat wiary tutaj). Podobnie, nie uwierzyć świadectwu Ewangelii o Panu Jezusie Chrystusie, gdzie wielokrotnie czytamy: „…to wszystko się stało, aby się wypełniło, co powiedział Pan przez proroka”, to nie uwierzyć Bogu. Wydaje nam się, że zbyt wielu ludzi nie traktuje tej sprawy z należytą powagą i lekceważy zarówno słowa proroków jak i świadectwo zapisane na kartach Nowego Testamentu. Jednakże chcielibyśmy tu doprecyzować, że nie chodzi nam o słowa obecnie wypowiadane przez różnych ludzi nazywanych w wielu zborach/kościołach „prorokami” (ani też o takich, którzy sami siebie nazywają prorokami), ale o słowa proroków zapisane w Biblii. Niestety doświadczenie wielu wspólnot chrześcijańskich pokazuje, że owi „prorocy” nie są prorokami w prawdziwym, biblijnym sensie, a ich pseudoproroctwa nie wypełniają się, są pozbawione jakiegokolwiek znaczenia dla budowania wspólnoty czy wzrostu w wierze, a zdarza się także, że bywają jawnie sprzeczne ze Słowem Bożym. Tak więc nie każdy, kto twierdzi „Bóg mi powiedział…” przemawia w imieniu Pana, ale nie zapominajmy, że niektórzy jednak w imieniu Pana przemawiają. Kończac tę dygresję, przytoczmy słowa Boga zapisane przez Mojżesza w Księdze Powtórzonego Prawa oraz pouczenia z pism Pawła i Jana:
(Pwt 18:20–22) 20 Natomiast prorok, który odważy się mówić słowo w moim imieniu, którego mu nie nakazałem mówić, albo będzie mówił w imieniu obcych bogów, taki prorok poniesie śmierć. 21 A jeśli powiesz w swym sercu: Jak rozpoznamy to słowo, którego PAN nie wypowiedział? 22 Gdy prorok będzie coś mówił w imieniu PANA, a to się nie spełni ani nie nastąpi, to jest to słowo, którego PAN nie wypowiedział, lecz prorok mówił to z zuchwalstwa. Nie bój się go.
(1 Kor 14:3–4) 3 Ale ten, kto prorokuje, mówi do ludzi dla zbudowania, zachęcenia i pocieszenia. 4 (…) kto prorokuje, buduje kościół.
(1 J 4:1) Umiłowani, nie wierzcie każdemu duchowi, ale badajcie duchy, czy są z Boga, gdyż wielu fałszywych proroków wyszło na świat.
(1 Tes 5:19–21) 19 Ducha nie gaście. 20 Proroctw nie lekceważcie. 21 Wszystko badajcie, a trzymajcie się tego, co dobre.
Zatrzymajmy się jeszcze na chwilę przy świadectwie Nowego Testamentu o Jezusie, świadectwie przekazanym przez Apostołów. W swojej mowie do zebranych w Świątyni Jerozolimskiej Żydów, Piotr wyjaśniał, ostrzegał i prosił:
(Dz 3:13–25) 13 Bóg Abrahama, Izaaka i Jakuba, Bóg naszych ojców, uwielbił Jezusa, swego Syna, którego wy wydaliście i wyparliście się przed Piłatem, gdy postanowił go uwolnić. 14 A wy wyparliście się Świętego i Sprawiedliwego (…) 15 I zabiliście Dawcę życia, którego Bóg wskrzesił z martwych, czego my jesteśmy świadkami. (…) 18 Lecz Bóg w ten sposób wypełnił to, co przepowiedział przez usta wszystkich swoich proroków, że jego Chrystus będzie cierpiał. 19 Dlatego pokutujcie i nawróćcie się, aby wasze grzechy były zgładzone, gdy nadejdą sprzed oblicza Pana czasy ochłody; 20 I pośle tego, który był wam głoszony, Jezusa Chrystusa; 21 Którego niebo musi przyjąć aż do czasu odnowienia wszystkich rzeczy, jak Bóg od wieków przepowiadał przez usta wszystkich swoich świętych proroków. 22 Mojżesz bowiem powiedział do ojców: Proroka jak ja wzbudzi wam Pan, wasz Bóg, spośród waszych braci. Jego będziecie słuchać we wszystkim, co wam powie. 23 I stanie się, że każda dusza, która nie będzie słuchać tego proroka, będzie wytracona spośród ludu. 24 Przepowiadali te dni także wszyscy prorocy, którzy przemawiali od czasów Samuela i inni po nim.
Jeżeli trafiłeś na ten artykuł przypadkiem, nie jesteś chrześcijaninem, albo też uważasz się za chrześcijanina, lecz równocześnie twierdzisz, że historie opisane w tekście biblijnym to nic innego, jak tylko zbiór reguł, nakazów i zakazów oraz zmyślonych historii, spisanych tylko dla uzasadnienia jakiś religijnych praktyk i wierzeń, to zastanów się nad powyższym akapitem. Biblia jest jedyną księgą na świecie zawierającą proroctwa, z których część bardzo dokładnie już się wypełniła w historii świata. Stało się to między innymi po to, żeby niewierzający w końcu uwierzyli, że prorocy mówili w imieniu Boga. Więc raz jeszcze powtórzmy: nie wierzyć prorokom, a więc nie wierzyć słowom zapisanym na kartach Biblii, to nie wierzyć, że Bóg ich posłał ze swoim słowem do ludzi — również do Ciebie. Przeczytaj Biblię, prześledź historię i odkrycia archeologiczne, sprawdź i sam się przekonaj.
Wróćmy jednak do tematu tego artykułu, czyli do postu. Dla uzupełnienia obrazu poszczących Żydów należałoby sprecyzować czym był kilkukrotnie wspomniany w związku z postem „wór” oraz „popiół” wraz z ich odniesieniami do innych miejsc w Biblii.
Otóż „wór” (ang. sackcloth), będący tłumaczeniem hebrajskiego słowa saq lub jego greckiego odpowiednika sakkos, nie oznacza „dużego worka”. Hebrajskie saq określało gęsty, szorstki, surowy, nieprzyjemny w dotyku materiał wykonany z sierści kozła (później też wielbłąda), w kolorze czarnym (lub bardzo ciemnym):
(Ap 6:12) I zobaczyłem, gdy [Baranek – red.] otworzył szóstą pieczęć, a oto nastąpiło wielkie trzęsienie ziemi i słońce stało się czarne jak włosiany wór [gr. sakkos], a księżyc stał się jak krew.
Oznaczało ono także przedmioty wykonane z tego materiału – zarówno worki służące w gospodarstwie (jako podróżne torby lub worki na paszę, zob. Rdz 42:25–27, czy też jako mata do siedzenia, zob. 2 Sm 21:10), jak i specjalny rodzaj ubrania dla wyrażenia skruchy i pokuty (zob. 1 Krl 21:17–29) lub żałoby (zob. 2 Sm 3:31), zakładano je też powodu jakiegoś nieszczęścia (zob. Rdz 37:34) . Czasem ów „wór” był noszony pod odzieniem wierzchnim i nie rzucał się w oczy (zob. 2 Krl 6:30). Hebrajskie słowo saq stało się z czasem metaforą nieszczęścia, smutku i zgryzoty:
(Ps 30:11) Mój płacz zmieniłeś w taniec, zdjąłeś ze mnie wór pokutny, a przepasałeś mnie radością;
Hebrajskie słowo efer — oraz odpowiadające mu greckie spodos — występuje w tekście Biblii tylko 22 razy (grecki odpowiednik w NT – 4 razy) i oznacza po prostu popiół, czyli szary proch pozostały po spaleniu materii organicznej (zob. Lb 19:9–10). Jednak śledząc pochodzenie hebrajskiego efer, dowiadujemy się, że jest ono spokrewnione z bardzo podobnym słowem afar, które oznacza suchy proch ziemi, pył, kurz.* Oba te hebrajskie rzeczowniki razem występują w tekście biblijnym tylko w trzech wersetach — odnajdziemy w Księdze Rodzaju oraz w Księdze Hioba:
(Rdz 18:27) A Abraham odpowiedział: Oto ośmielam się teraz mówić do mojego Pana, choć jestem prochem i popiołem [heb. afar waefer].
(Hi 30:19) Wrzucił mnie w błoto, stałem się podobny do prochu i popiołu.
(Hi 42:5–6) 5 Dotąd tylko moje ucho słyszało o tobie, lecz teraz moje oko cię ujrzało. 6 Dlatego żałuję i pokutuję w prochu i popiele.
Warto zauważyć, że afar może oznaczać również „popiół”; wystarczy porównać wersety Lb 19:9 (ze słowem efer) i Lb 19:17 (ze słowem afar) — w obu jest mowa o tym samym „popiele z jałówki”. Podobnie zresztą jest w języku polskim, gdzie słowa „proch(y)” i „popiół” odnoszą się do tych samych szczątków zmarłego zebranych w urnie, jeżeli jego ciało zostało skremowane.
Niemniej jednak, tak przytoczone wyżej słowa Abrahama, jak i zwyczaj posypywania się popiołem (lub też siedzenia w/na popiele, zob. Jon 3:6 wyżej) w czasie postu przed Panem, nie odnoszą się do wody oczyszczenia i popiołu z czerwonej jałówki, ale raczej do wydarzeń, które miały miejsce na samym początku historii człowieka – jego pierwszego grzechu i zapowiedzi nieuchronnej, biologicznej śmierci:
(Rdz 3:13–19) 13 PAN Bóg zapytał kobietę: Co zrobiłaś? I odpowiedziała kobieta: Wąż mnie zwiódł i zjadłam. 14 Wtedy PAN Bóg powiedział do węża: Ponieważ to uczyniłeś, będziesz przeklęty wśród wszelkiego bydła i wśród wszelkich zwierząt polnych. Na brzuchu będziesz się czołgać i proch [heb. afar] będziesz jeść po wszystkie dni swego życia. 15 I wprowadzę nieprzyjaźń między tobą a kobietą, między twoim potomstwem a jej potomstwem. Ono zrani ci głowę, a ty zranisz mu piętę. 16 A do kobiety powiedział: Wielce pomnożę twoje cierpienia i twoje poczęcia, w bólu będziesz rodzić dzieci. Twoje pragnienie będzie ku twemu mężowi, a on będzie nad tobą panować. 17 Do Adama zaś powiedział: Ponieważ usłuchałeś głosu swojej żony i zjadłeś z drzewa, o którym ci przykazałem, mówiąc: Nie będziesz z niego jadł — przeklęta będzie ziemia z twego powodu, w trudzie będziesz z niej spożywać po wszystkie dni twego życia. 18 Ona będzie ci rodzić ciernie i oset i będziesz spożywał rośliny polne. 19 W pocie czoła będziesz spożywał chleb, aż wrócisz do ziemi, gdyż z niej zostałeś wzięty. Bo jesteś prochem i w proch się obrócisz [heb. ki-afar atta weel-afar taszuw].
- Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
- Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
- Cytaty oznaczone (KJV 1900) pochodzą z The Holy Bible: King James Version. (2009). (Electronic Edition of the 1900 Authorized Version). Bellingham, WA: Logos Research Systems, Inc.
- Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG i KJV tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.