W Biblii mamy święte miasto (heb. ir haqqodesz) — Jerozolimę oraz świętą górę (heb. har haqqodesz) — Syjon. Ale to nie wszystko. Słowo qodesz oznacza także Świątynię (patrz też dodatkowe wyjaśnienia lingwistyczne poniżej) oraz specjalnie oddzielone w niej pomieszczenie — miejsce Najświętsze. Pierwszy raz wzmiankę — a w zasadzie proroctwo — o świątyni, która będzie stała w Jerozolimie, znajdujemy w 15 rozdziale Księgi Wyjścia, kiedy to Mojżesz razem z ocalonym przed faraonem ludem Izraela śpiewał Bogu pieśń (wyróżnienia w cytowanych wersetach moje):
(Wj 15:2–18) 2 PAN moją mocą i moją chwałą, bo stał się dla mnie zbawieniem. To mój Bóg, dlatego zbuduję mu przybytek, (…) 4 Rydwany faraona i jego wojsko wrzucił w morze, (…) 13 Wiedziesz w swoim miłosierdziu ten lud, który odkupiłeś. Prowadzisz w swej potędze do swego świętego przybytku [heb. neweh qodszekha]. 14 Usłyszą o tym narody i zadrżą. (…) 16 Padnie na nich strach i lęk; z powodu potęgi twego ramienia zamilkną jak kamień, aż przejdzie twój lud, PANIE, aż przejdzie lud, który sobie nabyłeś. 17 Wprowadzisz go i zasadzisz na górze twego dziedzictwa, na miejscu, PANIE, które uczyniłeś swoim mieszkaniem, w świątyni [heb. miqqedasz], Panie, którą umocniły twoje ręce.
Pierwotnie jednak Mojżesz, na polecenie Pana, na czas wędrówki Izraela po pustyni, zbudował „przenośną” świątynię. Jej główną częścią architektoniczną był okryty namiotem przybytek podzielony wewnątrz zasłoną na dwie części — Świętą i Najświętszą:
(Wj 25:1–8) 1 I PAN powiedział do Mojżesza: 2 Powiedz synom Izraela, aby przynieśli mi dar. Od każdego człowieka, który daje dobrowolnie ze swego serca, zbierzcie dar dla mnie. (…) 8 I zbudują mi świątynię [heb. miqdasz], abym mieszkał pośród nich.
(Wj 26:31–34) 31 Uczynisz też zasłonę z błękitnej tkaniny, purpury, karmazynu i skręconego bisioru; na niej wyhaftujesz cherubiny. (…) 33 A zasłonę zawiesisz na haczykach i wniesiesz za zasłonę arkę świadectwa, a ta zasłona będzie oddzielać wam Miejsce Święte [heb. haqodesz] od Najświętszego [heb. qodesz haqqodaszim]. 34 Położysz też przebłagalnię na arce świadectwa w Miejscu Najświętszym [heb. qodesz haqqodaszim].
(Exo 26:33–34 KJV 1900) 33 (…) and the vail shall divide unto you between the holy place and the most holy. 34 And thou shalt put the mercy seat upon the ark of the testimony in the most holy place.
(Wj 36:1) Tak więc wykonali Besalel i Oholiab, i wszyscy uzdolnieni mężczyźni, którym Bóg dał mądrość i rozum, aby umieli wykonać każdą pracę do służby w świątyni [heb. hakodesz], według wszystkiego, co PAN rozkazał.
(Wj 40:1–34) 1 Potem PAN powiedział do Mojżesza: 2 W pierwszym dniu, pierwszego miesiąca, wystawisz przybytek, czyli Namiot Zgromadzenia [heb. miszkan ohel moed; dosł.: przybytek namiotu zgromadzenia]. (…) 18 I Mojżesz wystawił przybytek, podstawił jego podstawki, postawił deski, włożył drążki i postawił jego słupy. 19 Rozciągnął też namiot nad przybytkiem (…) 33 Na koniec wystawił dziedziniec dokoła przybytku i ołtarza oraz zawiesił zasłonę w bramie dziedzińca. I tak Mojżesz zakończył tę pracę. 34 Wtedy obłok okrył Namiot Zgromadzenia, a chwała PANA napełniła przybytek.
(Exo 40:2 KJV 1900) On the first day of the first month shalt thou set up the tabernacle of the tent of the congregation.
Przybytek ten był miejscem świętym, w którym Bóg nie tylko przebywał, ale również spotykał się i rozmawiał z Mojżeszem:
(Wj 29:42–43) 42 To będzie nieustanne całopalenie przez wszystkie pokolenia u wejścia do Namiotu Zgromadzenia przed PANEM, gdzie będę się z wami spotykać, aby tam z tobą rozmawiać. 43 Tam też będę się spotykać z synami Izraela i to miejsce zostanie poświęcone [heb. niqdasz] moją chwałą. (…) 45 I będę mieszkał pośród synów Izraela, i będę ich Bogiem.
Kiedy Izrael przekroczył Jordan i osiedlił się w ziemi obiecanej, ten zbudowany za czasów Mojżesza przybytek został umieszczony w miejscowości Szilo. Do Jerozolimy Namiot Zgromadzenia razem z arką przymierza przeniósł król Dawid (około 450 lat później), a jego syn — Salomon — zbudował w miejsce przenośnego sanktuarium solidny budynek, nazywany (w polskim przekładzie) Świątynią. Jak zapewne — szanowny czytelniku — zauważyłeś, w zacytowanych wyżej wersetach pojawiają się różne hebrajskie słowa i zwroty z rdzeniem qof-dalet-szin:
– qodesz — rzeczownik „świętość” (tłumaczony często przymiotnikowo: święty),
– qodesz haqqodaszim — dosłownie: „świętość świętości” (przy czym to drugie słowo jest w liczbie mnogiej, a cały zwrot posiada rodzajnik określony ha),
– qdsz — czasownik w koniugacji Nifal oznaczający: „być poświęconym”,
– miqdasz — rzeczownik „świątynia”, gdzie rdzeń q-d-sz poprzedza preformatywna litera mem, która jest związana z hebrajskimi zaimkami mi (kto) oraz ma (co), i która modyfikuje sens rzeczownika dodając m.in. znaczenie instrumentalne i lokalne; a więc tłumaczenie opisowe słowa miqdasz mogłoby brzmieć: miejsce przeznaczone dla świętości.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że tekst biblijny rozróżnia świątynię — miejsce święte (qadosz, mikdasz) i świątynię — konstrukcję zbudowaną przez Mojżesza, a potem budynek świątynny Salomona. Ten drugi sens, architektoniczny, jest oddany przez hebrajskie słowa hekhal lub bajith:
(1 Sm 1:9) I gdy najedli się, i napili w Szilo, Anna wstała. A kapłan Heli siedział na krześle przy odrzwiach świątyni [heb. hekhal] PANA.
(1 Krn 22:19) (…) Wstańcie i budujcie świątynię [heb. miqdasz] PANA Boga, abyście mogli tam wnieść arkę przymierza PANA oraz święte [heb. qodesz] naczynia Boga, do domu [heb. bajith], który będzie zbudowany dla imienia PANA [heb. leszem JHWH].
(1 Krn 28:10) Miej się teraz na baczności [Salomonie – red.], gdyż PAN cię wybrał, abyś zbudował dom na świątynię [heb. bajith lemiqdasz]; (…)
(1 Krl 6:14–17) 14 Tak Salomon zbudował dom [heb. habbajith] i wykończył go. (…) 17 Sam dom [heb. habbajith], czyli świątynia [heb. hahekhal] przed Miejscem Najświętszym, miał czterdzieści łokci długości.
[w wersecie 17 słów „Miejscem Najświętszym” nie ma w tekście hebrajskim – red.](2 Krl 11:10–11) 10 Wtedy kapłan dał setnikom włócznie i tarcze króla Dawida, które były w domu [heb. beweth] PANA. 11 A gwardziści stali, każdy z bronią w ręku, dokoła króla, od prawej strony świątyni [heb. habbajith] aż do lewej strony świątyni [heb. habbajith], przy ołtarzu i świątyni [heb. lebbajith].
(Ez 41:23) A świątynia [heb. hekhal] i Miejsce Najświętsze [heb. qodesz] miały podwójne drzwi.
[w wersecie 23 nie ma słów określających „Miejsce Najświętsze”, lecz „święte” – red.](Ez 41:23 BB 1563) I były dwie branie w kościele i w miescu świętem.
(Ez 41:23 BG 1881) A były dwoiste drzwi u kościoła i u świątnicy.
(Ez 41:23 BIC) Podwójne zaś drzwi miał gmach i świątynia.
(Ez 41:23 KJV 1900) And the temple and the sanctuary had two doors.
Jak widać, w uwspółcześnionym języku UBG oba znaczenia oddaje często to samo słowo — świątynia — zupełnie zacierając różnice, które były oddane jeszcze w starszych polskich przekładach, chociażby Biblii Gdańskiej, Brzeskiej czy w tłumaczeniu Izaaka Cylkowa. W języku angielskim nie ma takiego problemu, gdyż są tam dwa odpowiednie słowa: temple (budynek) oraz sanctuary (świątynia).*
Zwróćmy jeszcze uwagę na pewien istotny szczegół, który łatwo może umknąć podczas czytania Biblii. Otóż „imię Pana” jest czymś więcej niż tylko nazwą, rzeczownikiem własnym czy grupą głosek. Ponieważ nie ma tu miejsca na głębsze rozważenie tego zagadnienia — zestawimy tylko dwa wersety z Księgi Królewskiej (por. też cytowany wyżej werset z 1 Krn 22:19):
(1 Krl 6:2) A ten dom [heb. bajith], który król Salomon budował dla PANA [heb. JHWH], miał sześćdziesiąt łokci długości, dwadzieścia łokci szerokości i trzydzieści łokci wysokości.
(1 Krl 8:20) PAN wypełnił swoje słowo, które powiedział. A ja powstałem w miejsce Dawida, swego ojca, i usiadłem na tronie Izraela, jak PAN zapowiedział, i zbudowałem dom dla imienia PANA [heb. habbajith leszem JHWH], Boga Izraela.
żeby pokazać, że „imię Pana” (heb. szem JHWH) oznacza jego obecność. Być może właśnie dlatego mamy w drugim przykazaniu zapisane:
(Wj 20:7) 7 Nie będziesz brał imienia PANA, twego Boga, nadaremnie, gdyż PAN nie zostawi bez kary tego, który bierze jego imię nadaremnie.
Pobożny Żyd nigdy imienia Boga nie wymawiał, a gdy czytając Pismo napotykał tetragram JHWH (hebrajskie litery jod-he-waw-he) wypowiadał zamiast niego słowo adonaj (pan) czy też haszem (to imię). Podobnie zresztą czynią nieliczni (niestety) profesorowie wykładający przedmioty biblijne.
Na koniec tej części artykułu wróćmy do zwrotu qodesz qadaszim — „świętość świętości”. Uważne prześledzenie biblijnego tekstu pokazuje, że termin ten nie jest w Biblii zarezerwowany tylko dla pomieszczenia z arką przymierza, bo określa on również:
- Namiot Zgromadzenia, arkę świadectwa oraz najważniejsze elementy wyposażenia świątyni:
(Wj 30:22–29) 22 PAN powiedział jeszcze do Mojżesza: 23 Weź sobie też najlepsze wonności: (…) 25 Uczynisz z tego święty [heb. qodesz] olejek do namaszczenia, (…) 26 Namaścisz nim Namiot Zgromadzenia i arkę świadectwa; 27 I stół wraz ze wszystkimi jego naczyniami, świecznik i jego przybory oraz ołtarz kadzenia; 28 Ołtarz do całopalenia ze wszystkimi jego naczyniami i kadź z jej podstawą. 29 I poświęcisz [heb. qiddaszta] je, aby stały się najświętsze [heb. qodesz qadaszim]. (…)
- specjalny rodzaj wonnego kadzidła używanego tylko w świątyni:
(Wj 30:34–37) 34 I PAN powiedział do Mojżesza: Weź sobie wonności: (…) 35 I uczynisz z tego wonne kadzidło, dzieło zielarza, dobrze mieszane, czyste i święte [heb. qodesz]. 36 Część z niego zetrzesz na proszek i będziesz go kłaść przed świadectwem w Namiocie Zgromadzenia, gdzie będę się z tobą spotykać. Będzie to najświętsze [heb. qodesz qadaszim]. 37 Kadzideł, które sporządzicie według tego składu, nie sporządzicie dla siebie. Będzie to święte dla PANA.
- dokonywaną raz do roku ofiarę za grzech:
(Wj 30:10) Tylko raz do roku Aaron dokona na jego rogach przebłagania krwią z ofiary na przebłaganie grzechu. Raz do roku odprawi przebłaganie na nim przez wszystkie wasze pokolenia. Będzie to najświętsza [heb. qodesz qadaszim] rzecz dla PANA.
- niespaloną część ofiary, w tym pokarmowej, za grzech i za przewinienie:
(Lb 18:9) To będzie należeć do ciebie z rzeczy najświętszych [heb. qodesz haqadaszim], które nie zostaną spalone: każda ich ofiara, każda ich ofiara pokarmowa, każda ich ofiara za grzech i każda ich ofiara za przewinienie, które będą mi składać, będą to rzeczy najświętsze [heb. qodesz haqadaszim] dla ciebie i twoich synów.
- i wreszcie każdą rzecz oddaną Bogu:
(Kpł 27:28–30) 28 Natomiast każda rzecz poświęcona [heb. herem], którą kto poświęca [heb. jaharim] PANU ze wszystkiego, co ma (…) nie będzie sprzedawana ani wykupiona, bo wszelka rzecz poświęcona [heb. herem] jest najświętsza [heb. qodesz qadaszim] dla PANA. (…) 30 Wszelka dziesięcina ziemi — czy to z nasienia ziemi, czy z owocu drzewa — należy do PANA. Jest ona poświęcona [heb. qodesz] PANU.
(Lev 27:28 KJV 1900) Notwithstanding no devoted thing, that a man shall devote unto the Lord of all that he hath, both of man and beast, and of the field of his possession, shall be sold or redeemed: every devoted thing is most holy unto the Lord.
W tym ostatnim wersecie pojawia się jeszcze jedno hebrajskie słowo, tym razem o rdzeniu het-rosz-mem, które jest w UBG tłumaczone na język polski jako „poświęcony/poświęcić”. Ten niezbyt fortunny przekład wprowadza niestety dodatkowe zamieszanie dotyczące znaczenia słów „święty/poświęcić”; chyba lepsze byłoby w tym przypadku tłumaczenie: „oddany/dedykowany” (lub nawet „poślubiony” — tak jest w starej Biblii Gdańskiej i w Biblii Brzeskiej). King James Bible rozwiązuje ten problem używając angielskiego słowa devoted. Tak czy inaczej nie będziemy tutaj szerzej rozważać hebrajskiego herem.
* Na marginesie dodajmy, że w najważniejszych polskich przekładach Biblii (o ile nam wiadomo) nie występuje słowo „sanktuarium” (ani też „sakralny”). Wyjątkami są:
– tzw. Biblia Ekumeniczna — przy czym słowo „sanktuarium” pojawia się w przekładzie ksiąg natchnionych tylko raz i oznacza „święte” miejsca pogańskiego kultu (zob. Ez 7:24; „sanktuarium” jest w tym przekładzie też w księgach apokryficznych: Judyty 5:19, Tobiasza 13:10 i Drugiej Księdze Machabejskiej 1:15; 11:3; 14:33), natomiast słowo „sakralny” jest w niej zarezerwowane wyłącznie do prostytucji religijnej kobiet i mężczyzn (zob. Wj 23:1, 1 Krl 14:24; 15:12; 22:46, 2 Krl 23:7 w tym tłumaczeniu);
– Biblia Poznańska — gdzie słowo „sakralny” jest użyte dwa razy w zwrocie „nierząd sakralny” (zob. Sdz 8:27, 33), a raz określa pokarm ofiarowany bożkom (zob. 1 Kor 8:7).
- Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
- Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
- Cytaty oznaczone (KJV 1900) pochodzą z The Holy Bible: King James Version. (2009). (Electronic Edition of the 1900 Authorized Version). Bellingham, WA: Logos Research Systems, Inc.
- Cytaty oznaczone (BB 1563) pochodzą z Biblia Brzeskiej (1563/2003), Biblia święta, tho iest, Księgi Starego y Nowego Zakonu, właśnie z Żydowskiego Greckiego y Łacińskiego, nowo na Polski ięzyk, z pilnością y wiernie wyłożone. Clifton, NJ, Kalwin Publishing.
- Cytaty oznaczone (BG 1881) pochodzą z Biblii Gdańskiej (1632/1881). Biblia Święta to jest Księgi Starego y Nowego Przymierza z Żydowskiego y Greckiego Języka na Polski pilnie y wiernie przetłumaczone. Berlin, Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne.
- Cytaty oznaczone (BIC) pochodzą z Biblii Hebrajskiej w tłumaczeniu Izaaka Cylkowa – tłomaczył i podług najlepszych źródeł objaśnił Dr. J. Cylkow (na przełomie XIX/XX wieku).
- Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG (i pozostałych przekładach) tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.