W Ewangelii według Jana słowo „święty” pojawia się tylko pięć razy. Cztery razy Jan określa nim Ducha (zob. J 1:33; 7:39: 14:26; 20:22), a jeden raz Boga Ojca (wyróżnienia w cytowanych wersetach moje):
(J 17:11) (…) Ojcze święty [gr. hagie], zachowaj w twoim imieniu tych, których mi dałeś, aby byli jedno jak i my.
(John 17:11 KJV 1900) (…) Holy Father, keep through thine own name those whom thou hast given me, that they may be one, as we are.
Zwrot „Ojciec święty” występuje w całym tekście Biblii tylko ten jeden raz, w zacytowanym wyżej wersecie. A werset ten należy do bardzo ważnej części relacji Jana z Ostatniej Wieczerzy — modlitwy Jezusa, która w komentarzach biblijnych nazywana jest „modlitwą arcykapłańską” (ang. The High Priestly Prayer). To właśnie wtedy Jezus, modląc się za obecnych na Wieczerzy uczniów, zwrócił się do Boga słowami „Ojcze święty”.
W przeciwieństwie do pozostałych Ewangelistów, Jan bardzo rzadko używał w Ewangelii słów „święty” i „uświęcić” (odpowiednio: 5 razy i 4 razy). Ze względu na to ich umiejscowienie w tekście jest istotne. Tak więc w Ewangelii według Jana mamy tylko Ducha Świętego i Ojca Świętego. Nie znajdziemy w niej żadnych świętych przedmiotów, budynków, ludzi itp. Bóg jest święty, Duch Boga jest święty (więcej o tym w części piątej artykułu), a Syn Boga jest uświęcony:
(J 10:36) To jakże do mnie [Jezusa – red.], którego Ojciec uświęcił [gr. hegiase] i posłał na świat, mówicie: Bluźnisz, bo powiedziałem: Jestem Synem Bożym?
W dalszej części swojej arcykapłańskiej modlitwy Jezus prosił Ojca o to, aby uświęcił również i uczniów, aby uświęcił ich w Jego prawdzie, czyli w Jego słowie:
(J 17:17–21) 17 Uświęć [gr. hagiason] ich w twojej prawdzie. Twoje słowo jest prawdą. 18 Jak ty posłałeś mnie na świat, tak i ja posłałem ich na świat. 19 A ja za nich uświęcam [gr. hagiadzo] samego siebie, aby i oni byli uświęceni [gr. hegiasmenoi] w prawdzie. 20 A nie tylko za nimi proszę, lecz i za tymi, którzy przez ich słowo uwierzą we mnie; 21 Aby wszyscy byli jedno, jak ty, Ojcze, we mnie, a ja w tobie, aby i oni byli w nas jedno, aby świat uwierzył, że ty mnie posłałeś.
Przypomnij sobie, że Jan rozpoczyna swoją Ewangelię w następujący sposób:
(J 1:1–14) 1 Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo. 2 Ono było na początku u Boga. 3 Wszystko przez nie się stało, a bez niego nic się nie stało, co się stało. (…) 14 A to Słowo stało się ciałem i mieszkało wśród nas (…)
Warto nieco dłużej zastanowić się nad powyższymi wersetami, dotyczącymi relacji słowa Boga i prawdy…
Wróćmy jednak do tytułu Boga „Ojciec święty”. O świętości Boga JHWH w księgach starego Testamentu pisaliśmy już szerzej w części pierwszej i czwartej artykułu. A czy określenie Boga słowem „ojciec” również znajdziemy w pismach ST, czy też pojawia się ono dopiero w Nowym Testamencie? O ile wielokrotnie naród Izraela jest nazywany przez Boga synem (zob. np. Wj 4:21-23), a Izraelici — synami/córkami/dziećmi (zob. np. Iz 45:11, Iz 43:6, Pwt 14:1), to Bóg jest otwarcie nazwany „ojcem” tylko w kilku miejscach, tj. w Piątej Księdze Mojżeszowej (czyli Powtórzonego Prawa) i u Proroków:
(Pwt 32:6) Tak to odpłacasz PANU, ludu głupi i niemądry? Czy nie jest on twoim ojcem, który cię nabył dla siebie? Czy nie on cię uczynił i utwierdził?
(Iz 63:16) (…) Ty, PANIE, jesteś naszym ojcem, naszym Odkupicielem; twoje imię jest od wieków.
(Iz 64:8) Ale teraz, PANIE, ty jesteś naszym ojcem, my jesteśmy gliną, a ty jesteś naszym garncarzem; (…)
(Jr 31:9) Przyjdą z płaczem i przyprowadzę ich wśród modlitw, a poprowadzę ich nad strumienie wód prostą drogą, na której się nie potkną. Jestem bowiem ojcem dla Izraela, (…)
(Ml 2:10) Czy nie mamy wszyscy jednego ojca? Czy nie stworzył nas jeden Bóg? (…)
Nie będziemy szerzej rozwijać tego wątku, bo nie jest to tematem artykułu. Zaznaczmy tylko, że za każdym razem Bóg jest w ST nazwany ojcem całego narodu, a nie konkretnego człowieka. Nie znajdziemy też w całej Biblii ani jednego wersetu świadczącego o tym, żeby ktokolwiek inny poza Jezusem, osobiście zwracał się do Boga mówiąc „Ojcze” lub też „mój Ojcze”. Ktoś mógłby w tym miejscu zaprzeczyć, bo przecież w Psalmie 89 czytamy:
(Ps 89:26–29) 26 On zawoła: Ty jesteś moim ojcem, moim Bogiem i skałą mego zbawienia. 27 Ja też uczynię go pierworodnym i najwyższym wśród królów ziemi. 28 Na wieki zachowam dla niego swoje miłosierdzie, a moje przymierze z nim będzie trwałe. 29 Jego potomstwo utrwalę na wieki, a jego tron — jak dni niebios.
Wyjaśnijmy, że fragment Psalmu 89 jest proroctwem i dotyczy Jezusa Chrystusa i członków Kościoła. Słów „Ty jesteś moim ojcem” nie należy wkładać w usta Dawida. „mój Ojciec” jest zawsze wypowiadane przez Syna i nie oznacza tego samego, co „nasz Ojciec” (tj. Ojciec narodu Izraela), pomimo że dotyczy tego samego Boga. Podobnie jest i w Nowym Testamencie. W Liście do Rzymian Paweł tłumaczy:
(Rz 8:9–16) 9 Lecz wy nie jesteście w ciele, ale w Duchu, gdyż Duch Boży mieszka w was. (…) 14 Wszyscy bowiem ci, którzy są prowadzeni przez Ducha Bożego, są synami Bożymi. 15 Gdyż nie otrzymaliście ducha niewoli, aby znowu się bać, ale otrzymaliście Ducha usynowienia, przez którego wołamy: Abba, Ojcze! 16 Ten to Duch poświadcza naszemu duchowi, że jesteśmy dziećmi Bożymi.
A w Liście do Galacjan wyjaśnia, że to Duch Syna woła „Abba, Ojcze!” (zob. też Mk 14:36):
(Ga 4:4–6) 4 Lecz gdy nadeszła pełnia czasu, Bóg posłał swego Syna, zrodzonego z kobiety, zrodzonego pod prawem; 5 Aby wykupił tych, którzy byli pod prawem, abyśmy dostąpili usynowienia. 6 A ponieważ jesteście synami, Bóg posłał do waszych serc Ducha swego Syna, wołającego: Abba, Ojcze!
[Abba to aramejski rzeczownik w wołaczu oznaczający ojca i równocześnie wyrażający czułość, serdeczność i bliskość]
Zauważ, że w Liście do Rzymian Paweł w dalszym ciągu używa liczby mnogiej: „wołamy”. Niemniej jednak, związek każdego chrześcijanina z Bogiem Ojcem jest inny niż zbiorowa relacja Żydów (narodu Izraela) z Bogiem Ojcem (por. też „Ojcze nasz…” w Mt 6:9) — właśnie z uwagi na fakt nowego narodzenia i usynowienia przez Jezusa Chrystusa:
(J 1:12–13) 12 Lecz wszystkim tym, którzy go przyjęli, dał moc, aby się stali synami Bożymi, to jest tym, którzy wierzą w jego imię; 13 Którzy są narodzeni nie z krwi ani z woli ciała, ani z woli mężczyzny, ale z Boga.
W roku 758 przed Chrystusem Izajasz widział Boga w otoczeniu serafinów:
(Iz 6:1–3) 1 (…) widziałem Pana siedzącego na wysokim i wyniosłym tronie, a tren jego szaty wypełnił świątynię. 2 Serafiny stały ponad nim, (…) 3 I wołał jeden do drugiego: Święty, święty, święty [heb. qadosz qadosz qadosz], PAN [heb. JHWH] zastępów. (…)
Werset trzeci zawiera trzykrotnie powtórzony hebrajski przymiotnik qadosz (święty). Zwrot ten występuje w biblijnym tekście tylko ten jeden raz. Większość językoznawców uważa, że takie powtórzenie to jedynie gramatyczny zabieg służący podkreśleniu świętości Boga, lub że w języku hebrajskim w ten sposób wyraża się stopień najwyższy (a więc oznacza: „najświętszy”), czy też, że takie trzykrotne powtórzenie jedynie symbolizuje nieustanne i wielokrotne ogłaszanie przez serafiny świętości, a sama liczba trzy nie ma tu większego znaczenia. Czy jednak w tekście Izajasza chodzi tylko o gramatykę? Zanim został spisany Nowy Testament, Uczeni w Piśmie być może zastanawiali się dlaczego w zacytowanym wersecie słowo qadosz pada dokładnie trzy razy. Ale ponieważ wszystkie księgi Biblii — Stary i Nowy Testament — tworzą spójną, bezbłędną całość, a także nawzajem się uzupełniają i objaśniają, porównajmy ten fragment Izajasza z wersetami NT, gdzie jest przywoływany. Według Jana Izajasz widział Jezusa (!):
(J 12:36–41) 36 (…) Gdy Jezus to powiedział, odszedł i ukrył się przed nimi. 37 A choć tak wiele cudów uczynił wobec nich, jednak nie uwierzyli w niego; (…) 39 Dlatego nie mogli uwierzyć, bo jeszcze Izajasz powiedział: 40 Zaślepił ich oczy i zatwardził ich serce, aby oczami nie widzieli i sercem nie zrozumieli, aby się nie nawrócili, żebym ich nie uzdrowił. 41 To powiedział Izajasz, gdy widział jego chwałę i mówił o nim.
Jeśli jesteś zaskoczony, przeczytaj bardzo uważnie zacytowany fragment z Ewangelii Jana, zwróć uwagę na kogo wskazują zaimki osobowe, a następnie porównaj go z dalszą częścią wizji Izajasza:
(Iz 6:8–10) 8 Potem usłyszałem głos Pana [heb. adonaj] mówiącego: Kogo poślę i kto nam pójdzie? Wtedy odpowiedziałem: Oto jestem, poślij mnie. 9 A on powiedział: Idź i powiedz temu ludowi: Słuchajcie uważnie, ale nie rozumiejcie, patrzcie uważnie, ale nie poznawajcie. 10 Zatwardź serce tego ludu, uczyń jego uszy ciężkimi do słuchania i zaślep jego oczy, aby nie widział swoimi oczami, nie słyszał swoimi uszami i nie zrozumiał swoim sercem, aby nie nawrócił się i nie był uzdrowiony.
Natomiast w Dziejach Apostolskich Łukasz zanotował następującą wypowiedź Pawła, według której to Duch (!) powiedział Izajaszowi „Idź do tego ludu…”:
(Dz 28:25–26) 25 Poróżnieni ze sobą rozeszli się, gdy Paweł powiedział to jedno: Słusznie Duch Święty powiedział przez proroka Izajasza do naszych ojców: 26 [mówiąc: – red.] Idź do tego ludu i mów: Słuchając, będziecie słyszeć, ale nie zrozumiecie, i patrząc, będziecie widzieć, ale nie zobaczycie.
(Acts 28:25–26 KJV 1900) 25 (…) Well spake the Holy Ghost by Esaias the prophet unto our fathers, 26 Saying, Go unto this people, and say, (…)
Wyjaśnijmy, że na początku wersetu 26 w przekładzie UBG opuszczono grecki imiesłów legon (co dosłownie znaczy „mówiący” lub „mówiąc”) rozpoczynający podrzędne zdanie imiesłowowe, którego podmiotem jest Duch, a nie prorok Izajasz — przekład King James jest w tym miejscu bardziej precyzyjny.
Tak więc, skoro u Izajasza czytamy, że prorok widział Pana (heb. adonaj), którego serafiny nazywały Pan zastępów (heb. JHWH cewaot), u Jana — że Izajasz rozmawiał w Panem Jezusem (gr. kyrios iesus), a według Pawła — że do Izajasza przemawiał Duch Święty (gr. pneuma to hagion), to… wniosek pozostawiam Tobie, szanowny czytelniku.
Na zakończenie tej części artykułu dodajmy, że w Księdze Objawienia również natrafiamy na jedyne w Nowym Testamencie trzykrotne powtórzenie przymiotnika hagios (święty).
(Ap 4:8) Każde zaś z tych czterech stworzeń miało po sześć skrzydeł dokoła, a wewnątrz były pełne oczu. I bez odpoczynku, dniem i nocą mówią: Święty, święty, święty [gr. hagios hagios hagios], Pan Bóg Wszechmogący, ten, który był i który jest, i który ma przyjść.
W języku greckim w ten sposób (tzn. przez powtórzenie) nie wyraża się stopnia najwyższego przymiotnika, a przecież to, co widział Jan, jest zgodne z opisem Izajasza: słowami „Święty, święty, święty” serafiny oddawały „chwałę i cześć, i dziękczynienie zasiadającemu na tronie, żyjącemu na wieki wieków” Jedynemu Bogu, temu samemu Panu Starego i Nowego Testamentu.
- Ilustracja pochodzi z: The Holy Bible containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, with a complete concordance, embracing every passage of scripture… Paris, Ontario: John S. Brown, 1881.
- Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
- Cytaty oznaczone (KJV 1900) pochodzą z The Holy Bible: King James Version. (2009). (Electronic Edition of the 1900 Authorized Version). Bellingham, WA: Logos Research Systems, Inc.
- Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG i KJV są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.