Wieża (w) Babel (cz. 2)

Często można spotkać się z twierdzeniem, że historia wieży Babel pokazuje Boga karzącego ludzi za to, że kierując się pychą, postanowili wznieść wieżę sięgającą samego nieba, żeby przez to pokazać, iż są równi Bogu. Niektórzy nawet uważają, że Bóg obawiał się, że ludzie wspólnymi siłami będą mogli zrobić, co tylko zechcą. I dlatego, aby im to uniemożliwić, pomieszał im język i udaremnił budowę wieży. Czy jednak tekst Biblii daje jakiekolwiek podstawy do takiej interpretacji?

W 11 rozdziale Księgi Rodzaju czytamy, że kiedy ludzie dotarli do wielkiej równiny między dwiema rzekami, postanowili zbudować miasto, wybudować bardzo wysoką wieżę i uczynić się sławnymi po to, żeby się „nie rozproszyli po powierzchni całej ziemi” (zob. pierwszą część tego artykułu). Wszyscy chcieli zamieszkać razem w jednej, zbudowanej z cegły i smoły, zatłoczonej metropolii, ale za to z okazałą i widoczną z daleka wieżą. I w ten sposób jawnie przeciwstawili się poleceniu Boga, które otrzymała rodzina Noego po potopie, aby ludzie wypełnili swoim potomstwem ziemię:

(Rdz 9:1—7) 1 I Bóg błogosławił Noego i jego synów, i powiedział im: Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, i napełniajcie ziemię. (…) 7 Wy zaś bądźcie płodni i rozmnażajcie się; rozradzajcie się na ziemi i rozmnażajcie się na niej.

Z dalszej części 11 rozdziału dowiadujemy się, że Bóg postanowił sprawdzić „osobiście” co dzieje się na równinie w Szinear (wyróżnienia w cytowanych wersetach moje):

(Rdz 11:5) A PAN zstąpił, aby zobaczyć miasto i wieżę, które synowie ludzcy budowali.

(Gen 11:5 KJV 1900) And the Lord came down to see the city and the tower, which the children of men builded.

Oczywiście nie musiał zstępować na ziemię, bo ze swojej siedziby widzi wszystko bardzo dokładnie:

(Ps 33:13–15) 13 PAN patrzy z nieba, widzi wszystkich synów ludzkich. 14 Z miejsca, w którym przebywa, spogląda na wszystkich mieszkańców ziemi. 15 Ukształtował serce każdego z nich, przygląda się wszystkim ich czynom.

Jednak Bóg postanowił przyjrzeć się „z bliska” przedsięwzięciu ludzi. W większości komentarzy przeczytamy, że zdanie „A PAN zstąpił, aby zobaczyć miasto i wieżę” to tylko taka metafora czy też antropomorfizm. Ale jeśli porówna się ten opis z opowieścią z 18 rozdziału Księgi Rodzaju o wizycie Boga u Abrahama:

(Rdz 18:1–2, 20–22, 33) 1 Potem PAN ukazał mu się na równinie Mamre, a on [Abraham — red.] siedział u wejścia do swego namiotu w najgorętszej porze dnia. 2 I podniósł swe oczy, i zobaczył, że naprzeciwko niego stanęli trzej mężczyźni. Gdy ich ujrzał, pobiegł od wejścia do namiotu na ich spotkanie i skłonił się do ziemi. (…) 20 Potem PAN powiedział: Ponieważ okrzyk Sodomy i Gomory jest wielki i ich grzech jest bardzo ciężki; 21 Zstąpię teraz i zobaczę, czy postępują według tego okrzyku, który doszedł do mnie. A jeśli nie, dowiem się. 22 Wtedy ci mężczyźni [aniołowie — red.] odwrócili wzrok i poszli stamtąd do Sodomy, ale Abraham jeszcze stał przed PANEM. (…) 33 Gdy PAN skończył rozmowę z Abrahamem, odszedł. Abraham zaś wrócił do siebie.

to można przypuszczać, że w krainie Szinear Bóg uczynił podobnie — w towarzystwie aniołów wmieszał się w tłum budowniczych, żeby się przekonać „naocznie” jak się rzeczy mają. Być może tak było, tekst biblijny oczywiście tego wprost nie mówi.

Po tej „osobistej inspekcji” Bóg wydał osąd o tym, co zobaczył:

(Rdz 11:6) I PAN powiedział: Oto lud jest jeden i wszyscy mają jeden język, a jest to dopiero początek ich dzieła. Teraz nic nie powstrzyma ich od wykonania tego [wszystkiego — hebr. słowo khol pominięte w tłumaczeniu], co zamierzają uczynić.

(Gen 11:6 KJV 1900) And the Lord said, Behold, the people is one, and they have all one language; and this they begin to do: and now nothing will be restrained from them, which they have imagined to do.

Co było złego w tym, że ludzie będą w stanie osiągnąć zamierzone cele? Otóż złe były właśnie te cele: pragnienia, zamierzenia i wytwory ich wyobraźni (w KJV: imagination). Bóg zresztą wiedział o tym już od bardzo dawna:

(Rdz 6:5) A gdy PAN widział, że wielka jest niegodziwość ludzi na ziemi i wszystkie zamysły i myśli ich serca były tylko złe po wszystkie dni;

(Gen 6:5 KJV 1900) And God saw that the wickedness of man was great in the earth, and that every imagination of the thoughts of his heart was only evil continually.

(Rdz 8:21) (…) i PAN powiedział w swoim sercu: Nie będę więcej przeklinał ziemi z powodu człowieka, bo myśl serca człowieka jest zła od jego młodości. (…)

(Gen 8:21 KJV 1900) (…) and the Lord said in his heart, I will not again curse the ground any more for man’s sake; for the imagination of man’s heart is evil from his youth; (…)

Gdyby ludziom udało się te zamierzenia bez przeszkód realizować, doprowadziłoby to bardzo szybko do jeszcze większego zła, absurdalnej wiary w nieskończone możliwości (samo)rozwoju i potęgę zjednoczonej ludzkości, ślepej pychy, a w końcu całkowitego zapomnienia o prawdziwym Bogu i zwrócenia się w stronę totalnego bałwochwalstwa, o czym wspominał Salomon (w X wieku przed Chrystusem), pisząc ogólnie o człowieku:

(Koh 7:29) Oto to tylko odkryłem: Bóg stworzył człowieka prawego, ale oni szukali rozlicznych wymysłów.

(Eccl 7:29 KJV 1900) Lo, this only have I found, that God hath made man upright; but they have sought out many inventions.

i o czym, 1000 lat później, mówił Paweł w swoim liście do Rzymian, pisząc o poganach:

(Rz 1:21–23) 21 Dlatego że poznawszy Boga, nie chwalili go jako Boga ani mu nie dziękowali, lecz znikczemnieli w swoich myślach i zaćmiło się ich bezrozumne serce. 22 Podając się za mądrych, zgłupieli; 23 I zamienili chwałę niezniszczalnego Boga na podobieństwo obrazu zniszczalnego człowieka, ptaków, czworonożnych zwierząt i gadów.

Mojżesz w Księdze Powtórzonego Prawa przestrzegał Izraelitów, żeby nie zapomnieli — kiedy już osiądą w ziemi obiecanej ich ojcom — kto jest źródłem ich powodzenia:

(Pwt 8:11–18) 11 Strzeż się, byś nie zapomniał PANA, swego Boga, i nie zaniedbał jego przykazań, jego praw i jego nakazów, które ci dziś nakazuję; 12 Aby — gdy najesz się do syta, pobudujesz piękne domy i zamieszkasz w nich; 13 I kiedy twoje bydło i owce rozmnożą się, przybędzie ci srebra i złota oraz wszystko, co będziesz miał, powiększy się; 14 Twoje serce nie uniosło się i abyś nie zapomniał PANA, swego Boga, (…) 17 Abyś nie mówił w swym sercu: Moja moc i siła mojej ręki zdobyły mi to bogactwo; 18 Ale pamiętaj PANA, swego Boga, gdyż to on daje ci siłę do zdobywania bogactwa, (…)

i żeby czasem nie przyszło im do głowy aroganckie zlekceważenie Boga, życie „po swojemu” i oddawanie czci bałwanom:

(Pwt 29:16–19) 16 Wy bowiem wiecie, jak mieszkaliśmy w ziemi Egiptu i jak przechodziliśmy wśród narodów, które minęliśmy; 17 I widzieliście ich obrzydliwości i posągi z drewna i kamienia, ze srebra i złota, które są u nich. 18 Niech nie będzie wśród was mężczyzny ani kobiety, ani rodziny, ani pokolenia, których serce odwróciłoby się dziś od PANA, naszego Boga, by iść i służyć bogom tych narodów i żeby nie było wśród was korzenia wydającego żółć i piołun; 19 Który gdy usłyszy słowa tego przekleństwa, pobłogosławi sobie w sercu, mówiąc: Będę miał pokój, chociaż będę postępował według zdania mego serca, (…)

(Deut 29:19 KJV 1900) And it come to pass, when he heareth the words of this curse, that he bless himself in his heart, saying, I shall have peace, though I walk in the imagination of mine heart, (…)