Post, czyli… (cz. 1)

W Biblii omówionych jest wiele tematów, których nie da się w szybki sposób prześledzić. Często nie wystarczy przeszukanie tekstu biblijnego pod kątem jednego czy nawet kilku słów związanych z danym tematem. Studium Słowa Bożego oparte tylko na takim przeszukiwaniu tekstu często kończy się niepełnym zrozumieniem danego zagadnienia albo nawet błędną interpretacją. Zdarza się bowiem tak, że w niektórych, istotnych dla danego tematu fragmentach, akurat wyszukiwane słowo nie występuje.

Jednym z takich zagadnień jest post. Wyszukując w tekście biblijnym słowa „post” i „pościć” (w przekładzie UBG rzeczownik znajdziemy 27 razy, czasownik — 31 razy) pominiemy wiele kluczowych miejsc, które rzucają znacznie szersze światło na to zagadnienie. Nawet jeżeli odwołamy się do języków oryginalnych, okaże się, że hebrajskie com/cum („post/pościć”) znajdziemy w tekście ST tylko w 37 wersetach, a greckie nesteia/nesteuo (znaczenie jak wyżej) w tekście NT — w 24 wersetach. Jednak i tym razem pominiemy przynajmniej kilka istotnych fragmentów opisujących ludzi poszczących oraz przyczynę, czy też raczej cel, podjętego przez nich postu. Tak więc hebrajski rdzeń cade-waw-mem („post/pościć”) pojawia się w Biblii pierwszy pod koniec Księgi Sędziów. Jest to fragment opowiadający historię tragicznych wydarzeń dotyczących przestępstwa Beniaminitów z miasta Gibea (cała ta historia jest opisana w rozdziałach 19–21 — tym razem ostrzegamy osoby, które jej nie znają, a chciałyby ten fragment Biblii przeczytać, że opisane tam wydarzenia są dość drastyczne):

(Sdz 20:24–26) 24 I wyruszyli synowie Izraela przeciwko synom Beniamina drugiego dnia. 25 Lecz synowie Beniamina wyszli przeciwko nim z Gibea drugiego dnia i znowu zabili osiemnaście tysięcy mężczyzn z synów Izraela, wszystkich mężczyzn dobywających miecz. 26 Wtedy wszyscy synowie Izraela i cały lud udali się i przyszli do domu Bożego, i płacząc, trwali tam przed PANEM i pościli [heb. wajjacumu] w tym dniu aż do wieczora, i składali całopalenia i ofiary pojednawcze przed PANEM.

Tymczasem Biblia o poszczeniu mówi już w Księdze Kapłańskiej. Znajduje się tam jedyny w Prawie nakaz zachowywania postu, który miał odbywać się w Dniu Przebłagania (heb. Jom Kippur) (więcej o świętach Izraela tutaj) i w którym to dniu miała być składana, raz do roku, ofiara przebłagalna za grzech całego ludu Izraela:

(Kpł 16:29–30) 29 To będzie dla was wieczną ustawą: W dziesiątym dniu tego siódmego miesiąca będziecie trapić swoje dusze [heb. teannu et-nafszoteichem] i nie będziecie wykonywać żadnej pracy, zarówno rodowity mieszkaniec, jak i przybysz, który gości wśród was; 30 Bo w tym dniu kapłan dokona za was przebłagania, aby was oczyścić od wszystkich waszych grzechów, abyście byli oczyszczeni przed PANEM.

Był to post obowiązkowy, połączony ze specjalnym szabatem świątecznym, którego nieprzestrzeganie było bardzo surowo karane:

(Kpł 23:28–32) 28 W tym dniu nie będziecie wykonywać żadnej pracy, gdyż jest to Dzień Przebłagania, żeby dokonano dla was przebłagania przed PANEM, waszym Bogiem. 29 Każdy bowiem człowiek, który nie będzie trapił [heb. lo-teunne] swojej duszy tego dnia, zostanie wykluczony ze swego ludu. 30 Także każdego, kto będzie wykonywał jakąkolwiek pracę w tym dniu, zgładzę spośród jego ludu. (…) 32 Będzie to dla was szabat odpoczynku i będziecie trapić swoje dusze. Dziewiątego dnia tego miesiąca, wieczorem, od wieczora aż do wieczora, będziecie obchodzić wasz szabat.

Zauważ, że tym razem nie mamy w tekście oryginalnym słowa cum (a w przekładzie polskim: „pościć”), lecz czasownik hebrajski ana oznaczający generalnie ‘doświadczać, źle traktować, upokarzać, nękać, poniżać’ (znajdziemy go np. w następujących wersetach: Rdz 15:13, Rdz 16:6–9, Rdz 31:50, Rdz 34:2, Wj 1:11–12, Wj 10:3, Wj 22:22–23). Z kolei zwrot „trapić duszę” oznacza „pościć” — wynika to z zestawienia paralelnych zdań z Księgi Izajasza oraz z Księgi Psalmów:

(Iz 58:3) Czemu pościmy [heb. camnu], a tego nie widzisz? Czemu trapimy nasze dusze [heb. inninu nafszenu], a tego nie zauważasz? (…)

(Iz 58:5) Czy to jest ten post [heb. com], który wybrałem, dzień, w którym człowiek trapi swoją duszę [heb. annot nafszo], (…)

(Ps 35:13) Lecz ja, gdy oni chorowali, wkładałem wór pokutny, umartwiałem postem moją duszę [heb. inneti waccom nafszi] i moja modlitwa wracała do mojej piersi.

Oczywiście słowo „dusza” (heb. nefesz) w tym kontekście — jak i wielu innych miejscach ST (zob. np. Rdz 2:7, Rdz 46:15–27, Joz 10:28–39) — oznacza całego, żyjącego człowieka wraz z jego ciałem, a nie tylko jego duchową część (tzn. „duszę” w odróżnieniu od fizycznego ciała).*

Niemniej jednak pierwszą osobą, o której z tekstu Biblii wiemy, że pościła, był Mojżesz. Post ten miał miejsce przed ponownym (patrz następny cytat niżej) otrzymaniem od Boga kamiennych tablic z Dziesięcioma Przykazaniami. W 34 rozdziale Księgi Wyjścia czytamy:

(Wj 34:4–28) 4 Mojżesz wyciosał więc dwie kamienne tablice podobne do pierwszych, a gdy wstał rano, wstąpił na górę Synaj, jak PAN mu rozkazał, (…) 9 I powiedział: Jeśli znalazłem teraz łaskę w twoich oczach, Panie, niech Pan idzie, proszę, pośród nas, bo ten lud jest twardego karku. Wybacz nasze nieprawości i nasz grzech, a weź nas za dziedzictwo. 10 [Pan  red.] Odpowiedział: Oto ustanowię przymierze. (…) 11 Przestrzegaj tego, co dziś ci rozkazuję: (…) 27 Potem PAN powiedział do Mojżesza: Zapisz sobie te słowa, bo według tych słów ustanowiłem przymierze z tobą i Izraelem. 28 I był tam z PANEM czterdzieści dni i czterdzieści nocy, nie jadł chleba i nie pił wody. I PAN napisał na tablicach słowa przymierza, dziesięć przykazań.

Tak więc Mojżesz, przebywający w obecności Boga na Górze Synaj, pościł — nie jadł i nie pił przez czterdzieści dni i nocy. Zauważ, że post ten pojawia się w kontekście grzechu całego narodu i modlitwy wstawienniczej Mojżesza do Pana. Zresztą w podobnym kontekście mamy wspomniany wyżej post z 20 rozdziału Księgi Sędziów.

Jeżeli jednak zajrzymy do Księgi Powtórzonego Prawa, to dowiemy się, że był to drugi taki post Mojżesza — poprzedni miał miejsce, gdy otrzymał on Tablice Przymierza po raz pierwszy. Przed wejściem do Ziemi Obiecanej Mojżesz przypominał Izraelowi wydarzenia sprzed czterdziestu lat:

(Pwt 9:9–18) 9 Gdy wstąpiłem na górę, aby otrzymać kamienne tablice, tablice przymierza, które PAN zawarł z wami, przebywałem na górze przez czterdzieści dni i czterdzieści nocy, nie jedząc chleba i nie pijąc wody. (…) 11 A kiedy minęło czterdzieści dni i czterdzieści nocy, PAN dał mi dwie tablice kamienne, tablice przymierza. 12 I PAN powiedział do mnie: Wstań, zejdź stąd szybko, gdyż zepsuł się twój lud, który wyprowadziłeś z Egiptu. Szybko zboczyli z drogi, którą im nakazałem, i uczynili sobie odlany posąg. (…) 17 Wtedy wziąłem te dwie tablice, wyrzuciłem je z rąk i stłukłem je na waszych oczach. 18 Potem upadłem przed PANEM jak za pierwszym razem, przez czterdzieści dni i czterdzieści nocy nie jadłem chleba i nie piłem wody z powodu wszystkich waszych grzechów, które popełniliście, czyniąc zło w oczach PANA, pobudzając go do gniewu.

O ile pierwszy post Mojżesza był związany tylko z przebywaniem w obecności Boga na górze Synaj (zob. Wj 24:12–18), to drugi — w czasie „ponownego” ustanowienia przymierza — był spowodowany popełnionymi przez lud grzechami i strachem przed gniewem Pana.

Z postem całego ludu Izraela spotykamy się ponownie w Pierwszej Księdze Samuela, kiedy to Żydzi byli nękani przez Filistynów (o Filistynach i Arce nieco więcej tutaj). Wtedy zatęsknili za Bogiem JHWH, który ratował ich wcześniej z opresji, i po raz kolejny postanowili nawrócić się do Niego:

(1 Sm 7:2–6) 2 A od dnia przybycia arki do Kiriat-Jearim upłynęło dużo czasu, to jest dwadzieścia lat, a cały dom Izraela płakał za PANEM. 3 I Samuel powiedział do całego domu Izraela: Jeśli z całego swego serca nawrócicie się** do PANA, wyrzućcie spośród siebie obcych bogów oraz Asztarty i przygotujcie swoje serce PANU, i służcie tylko jemu. Wtedy wybawi was z ręki Filistynów. 4 Synowie Izraela usunęli więc Baalów i Asztarty i służyli tylko PANU. 5 Wtedy Samuel powiedział: Zgromadźcie całego Izraela w Mispie, a ja będę modlił się za wami do PANA. 6 Zgromadzili się więc w Mispie (…) Pościli [heb. wajjacumu] tam tego dnia i mówili: Zgrzeszyliśmy przeciw PANU. (…)

(1 Sam 7:3 KJV 1900) (…) If ye do return unto the Lord with all your hearts, then put away the strange gods and Ashtaroth from among you, (…)

Zauważ, że i tym razem post jest wyrazem przyznania się do grzechu i skruchy przed Bogiem. A był to trwającym przez długie lata grzech bałwochwalstwa — najgorszy z możliwych do popełnienia, bo łamiący pierwsze z Dziesięciu Przykazań, spisanych na kamiennych tablicach przez samego Boga:

(Wj 20:3) Nie będziesz miał innych bogów przede mną.

Dodajmy, że tablice te znajdowały się właśnie w arce (zob. Pwt 10:1–2 oraz 2 Krn 5:10).

Jeżeli zastanawiasz się jak to możliwe, że Mojżesz mógł przeżyć nie jedząc i nie pijąc przez ponad miesiąc, to odpowiedź daje sam Pan — tak w Księdze Powtórzonego Prawa jak i w Ewangelii:

(Pwt 8:2–3) 2 Pamiętaj całą drogę, którą prowadził cię PAN, twój Bóg, przez te czterdzieści lat po pustyni, by cię ukorzyć i doświadczać, aby poznać, co jest w twoim sercu, czy będziesz przestrzegał jego przykazań, czy nie. 3 Upokorzył cię, dawał ci odczuć głód i karmił cię manną, której nie znałeś ani ty, ani twoi ojcowie, aby cię nauczyć, że nie samym chlebem człowiek żyje, ale że człowiek żyje każdym słowem, które wychodzi z ust PANA.

(Mt 4:3–4) 3 Wówczas przystąpił do niego [Jezusa  red.] kusiciel i powiedział: Jeśli jesteś Synem Bożym, powiedz, aby te kamienie stały się chlebem. 4 A on odpowiedział: Jest napisane: Nie samym chlebem będzie żył człowiek, ale każdym słowem pochodzącym z ust Boga.

Ostatni z zacytowanych wersetów to słowa wypowiedziane przez Jezusa, po tym jak pościł na pustyni przez czterdzieści dni i nocy. W Ewangelii według Jana znajdziemy jeszcze inny fragment, w którym Pan oświadcza:

(J 4:31–34) 31 A tymczasem uczniowie prosili go: Mistrzu, jedz. 32 A on im powiedział: Ja mam pokarm do jedzenia, o którym wy nie wiecie. 33 Uczniowie więc mówili między sobą: Czy ktoś przyniósł mu jedzenie? 34 Jezus im powiedział: Moim pokarmem jest wypełniać wolę tego, który mnie posłał, i dokonać jego dzieła.

Nawet w Księdze Hioba, która według powszechnej opinii została spisana znacznie wcześniej*** niż wyjście Izraelitów z Egiptu i zawarcie przymierza u stóp góry Synaj, znajdziemy werset, w którym Hiob stwierdza:

(Hi 23:12) Od przykazania jego ust nie odchodziłem; ceniłem słowa jego ust bardziej niż mój własny pokarm.

(Job 23:12 KJV 1900) Neither have I gone back from the commandment of his lips; I have esteemed the words of his mouth more than my necessary food.

* Podobnie jest i w nowym testamencie, gdzie słowo „dusza” (gr. psyche) często odnosi się do całego, żyjącego na ziemi człowieka – zob. Dz 7:14, Dz 27:37, 1 P 3:20.

** Przekład UBG jest w tym miejscy nieprecyzyjny. Użyty tutaj imiesłów (heb. szawim) w roli orzeczenia, w tym kontekście, należałoby raczej przetłumaczyć w czasie teraźniejszym „nawracacie się” (w sensie „rzeczywiście/naprawdę się nawracacie”), a nie w czasie przyszłym. Takie tłumaczenie mamy w Biblii Brzeskiej („Jesliże ze wszytkiego serca waszego nawracacie się…”) czy w przekładzie Izaaka Cylkowa („Jeżeli się całem sercem waszem nawrócić chcecie…”). Podobnie jest ten imiesłów przetłumaczony w Biblii Króla Jakuba („If you do return…”).

*** Księga Hioba jest najstarszą księgą Biblii. Hiob żył najprawdopodobniej w XVII wieku przed Chrystusem (niektórzy uważają, że jeszcze wcześniej), zaś wydarzenia na Synaju miały miejsce w roku 1491 przed Chrystusem.

  • Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
  • Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
  • Cytaty oznaczone (KJV 1900) pochodzą z The Holy Bible: King James Version. (2009). (Electronic Edition of the 1900 Authorized Version). Bellingham, WA: Logos Research Systems, Inc.
  • Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG i KJV tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.
część 2 tutaj

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *