Co masz na myśli mówiąc „Wesołego Alleluja”? Wesołych Świąt Wielkiej Nocy? Zapewne tak. Przecież już słownik Lindego podaje, że w języku polskim powiedzenie to oznacza „winszując świąt Wielkanocnych”. Zaznacza przy tym, że „halleluja/alleluja” to „wyraz duchowej radości w pieniach i obrządkach kościelnych”, a słowo to pochodzi z języka hebrajskiego i „rozumie się: chwalcie boga” (Linde, 1855; w haśle jest „boga” z małej litery). Zobaczmy w takim razie jak „alleluja” jest używane w tekście Biblii i o jakiego boga chodzi.
Słowo, a w zasadzie zwrot „Alleluja”, występuje w Biblii 27 razy: w Starym Testamencie — 23 razy, tylko w Księdze Psalmów; w Nowym Testamencie — 4 razy, tylko w księdze Objawienia św. Jana (Apokalipsie). W polskich najpopularniejszych przekładach Biblii „Alleluja” nie jest tłumaczone, poza jednym wyjątkiem — na początku psalmu 147, w trzech tłumaczeniach mamy „Chwalcie Pana”. W angielskiej Biblii Króla Jakuba, w Psalmach „Alleluja” mamy zawsze przetłumaczone na „Praise ye the LORD” lub „Praise the LORD” (czyli Chwalcie Pana); w Apokalipsie — transliterację zapisanego po grecku hebrajskiego zwrotu, tzn. „Alleluia”.
W Biblii pierwszy raz wezwanie „Alleluja” znajduje się na końcu psalmu 104:
(Ps 104:35) Niech zostaną wytraceni z ziemi grzesznicy i niech nie będzie już niegodziwych! Błogosław, moja duszo, PANA. Alleluja.
(Ps 104:35 KJV 1900) Let the sinners be consumed out of the earth, And let the wicked be no more. Bless thou the Lord, O my soul. Praise ye the Lord.
Jesteś zaskoczony? „Niech zostaną wytraceni z ziemi grzesznicy…” i na końcu „Alleluja”? Dziwi Cię to, że można było o coś takiego prosić? A jeśli Ci powiem, że ta modlitwa będzie — być może już niedługo — wysłuchana?
Wróćmy na razie do samego słowa „Alleluja”. Z gramatycznego punktu widzenia hebrajski zwrot „halelu-jah” to wykrzyknik składający się z dwu słów: „halal” oraz „jah” (ze względu na specyfikę języka hebrajskiego podaję tylko spółgłoski). Słowo „halal” oznacza zazwyczaj chwalić / być chwalonym lub chwalić się / chełpić się; pierwszy raz pojawia się w Księdze Rodzaju, w interesującym kontekście — Egipcjanie chwalili przed faraonem żonę Abrahama z powodu jej piękna:
(Rdz 12:14–15) 14 Gdy Abram wszedł do Egiptu, Egipcjanie zobaczyli, że ta kobieta jest bardzo piękna. 15 Ujrzeli ją też dostojnicy faraona i chwalili [heb. wajhalelu] ją przed nim. (…)
W podobnym kontekście pojawia się „halal” w 2 Księdze Samuela, tym razem dotyczy urody mężczyzny:
(2 Sm 14:25) A w całym Izraelu nie było mężczyzny tak osławionego [heb. lehallel] z powodu urody jak Absalom: od stóp jego nóg aż po czubek głowy nie było na nim skazy.
Warto w tym miejscu dodać, że autor Księgi Przysłów przypomina (też używa „halal”):
(Prz 31:30) Wdzięk jest zwodniczy i piękność próżna, lecz kobieta, która się boi PANA, jest godna pochwały [heb. thithallal].
Kolejne wersety — w Księdze Sędziów i w 2 Księdze Samuela — mówią o chwaleniu boga/Boga za to, że wybawia od wrogów:
(Sdz 16:23–24) 23 A książęta Filistynów zebrali się, aby złożyć swemu bogu Dagonowi wielką ofiarę i radować się. Mówili bowiem: Nasz bóg wydał w nasze ręce Samsona, naszego wroga. 24 Kiedy ludzie widzieli go, chwalili [heb. wajehallu] swego boga, bo mówili: Nasz bóg wydał w nasze ręce naszego wroga, tego, który pustoszył naszą ziemię i który wielu z naszych pozabijał.
(2 Sm 22:3–4) 3 Bóg moją opoką, której będę ufał, moją tarczą i rogiem mojego zbawienia, moją wieżą i moją ucieczką, moim zbawicielem; wybawiasz mnie od przemocy. 4 Wezwę PANA, który jest godny chwały [heb. mehullal], i będę wybawiony od moich wrogów.
Podobnie, w 1 i 2 Księdze Kronik, „halal” dotyczy prawie zawsze wychwalania Boga:
(1 Krn 16:4) Ustanowił też niektórych Lewitów sługami przed arką PANA, aby wspominali i chwalili [heb. ulehallel] go, i dziękowali PANU, Bogu Izraela:
Natomiast prorok Jeremiasz tłumaczy co ma być źródłem chlubienia się:
(Jer 9:23–24) 23 Tak mówi PAN: Niech się nie chlubi [heb. al-jithallel] mądry swoją mądrością, niech się nie chlubi [heb. weal-jithallel] mocarz swoją siłą i niech się nie chlubi [heb. al-jithallel] bogaty swoim bogactwem; 24 Ale kto chce się chlubić [heb. jithallel], niech się chlubi [heb. hammithallel] tym, że rozumie i zna mnie, wie, że ja jestem PAN, który okazuje miłosierdzie, sąd i sprawiedliwość na ziemi. (…)
Nie ma tu miejsca na zacytowanie pozostałych wystąpień tego słowa w Biblii, zaznaczę tylko, że najczęściej „halal” występuje w psalmach (zresztą Księga Psalmów po hebrajsku nazywa się Sefer Tehillim, tj. Księga Pochwał, a grupa psalmów od 113 do 118, śpiewanych podczas święta Paschy, nosi nazwę Hallel); w psalmie 150 „halal” jest w każdym wersecie:
(Ps 150:1–6) 1 Alleluja. Chwalcie Boga w jego świątyni; chwalcie go na firmamencie jego mocy. 2 Chwalcie go za jego potężne dzieła; chwalcie go za jego wielką dostojność. 3 Chwalcie go na głośnych trąbach; chwalcie go na cytrze i na harfie. 4 Chwalcie go bębnem i tańcem; chwalcie go na strunach i na fletach. 5 Chwalcie go na głośnych cymbałach; chwalcie go na cymbałach brzęczących. 6 Niech wszystko, co oddycha, chwali PANA. Alleluja.
Po co te wszystkie cytaty? Żeby pokazać, że hebrajskie słowo „halal” (chwalić, chlubić się) w Biblii generalnie odnosi się do Boga, do kogoś kto jest potężny, sprawiedliwy, dobry i godny podziwu.
Z kolei hebrajskie „jah” jest skróconą formą imienia Boga zapisywanego w całości czterema literami JHWH (wymawianymi najczęściej: Jahwe, Jehowa lub JodHeWawHe). W Uwspółcześnionej Bibli Gdańskiej słowo „jah” jest tłumaczone na język polski tak samo jak pełne imię, czyli PAN — poza dwoma wyjątkami; a w języku ang. — LORD (w KJV 1900) — poza jednym wyjątkiem:
(Iz 12:2) Oto Bóg jest moim zbawieniem, zaufam i nie będę się lękał, gdyż JEHOWA BÓG [heb. jah JHWH] jest moją mocą i moją pieśnią; i on stał się moim zbawieniem.
(Iz 26:4) Pokładajcie nadzieję w PANU na wieki, bo JEHOWA BÓG [heb. jah JHWH] jest wieczną skałą.
(Psalm 68:4 KJV 1900) Sing unto God, sing praises to his name: Extol him that rideth upon the heavens By his name JAH [heb. jah], and rejoice before him.
Skrócona forma imienia JHWH, czyli „jah”, pojawia się głównie w Psalmach (19 razy); poza tym 3 razy w Księdze Izajasza i 2 razy w Księdze Wyjścia:
(Wj 15:2) PAN [heb. jah] moją mocą i moją chwałą, bo stał się dla mnie zbawieniem. (…).
(Wj 17:16) (…) Ręka tronu PANA [heb. jah] i wojna PANA [heb. JHWH] będzie przeciwko Amalekowi z pokolenia na pokolenie.
W Nowym Testamencie nie ma bezpośredniej informacji o tym, żeby chrześcijanie podczas modlitw wznosili okrzyki „Alleluja”, niemniej jednak są dwie wzmianki o używaniu psalmów, w których oczywiście wezwanie „Alleluja” występuje:
(Ef 5:19) Rozmawiając z sobą przez psalmy, hymny i pieśni duchowe, śpiewając i grając Panu w swoim sercu;
(Kol 3:16) Słowo Chrystusa niech mieszka w was obficie ze wszelką mądrością, nauczajcie i napominajcie się wzajemnie przez psalmy, hymny i pieśni duchowe, z wdzięcznością śpiewając w waszych sercach Panu.
Słowo „Alleluja” pojawia się dopiero w 19 rozdziale Apokalipsy, w którym Jan opisuje jak w niebie oddawana jest cześć Bogu, który osądził (w sensie: uznał winną i podlegającą karze/potępieniu) wielką nierządnicę, pomścił krew swoich sług i objął królestwo (pamiętasz werset 35 z psalmu 104 cytowany na początku artykułu?):
(Ap 19:1–6) 1 Potem usłyszałem donośny głos wielkiego tłumu ludzi w niebie, który mówił: Alleluja! Zbawienie i chwała, i cześć, i moc Panu, naszemu Bogu. 2 Bo jego wyroki są prawdziwe i sprawiedliwe, gdyż osądził wielką nierządnicę, która skaziła ziemię swoim nierządem, i pomścił krew swoich sług z jej ręki. 3 I powtórnie powiedzieli: Alleluja! A jej dym wznosi się na wieki wieków. 4 I upadło dwudziestu czterech starszych i cztery stworzenia, i oddali pokłon Bogu zasiadającemu na tronie, mówiąc: Amen! Alleluja! 5 A od tronu rozległ się głos, który mówił: Chwalcie naszego Boga wszyscy jego słudzy i ci, którzy się go boicie, i mali, i wielcy. 6 I usłyszałem jakby głos wielkiego tłumu i jakby głos wielu wód, i jakby głos potężnych gromów mówiących: Alleluja, bo objął królestwo Pan Bóg Wszechmogący.
Zarówno w Księdze Psalmów, jak i w Apokalipsie, okrzyk „Alleluja” występuje tylko w kontekście modlitwy i oddawaniu chwały Bogu. Podsumowując, zwrot „Alleluja” składa się z wezwania do oddania chwały i ze skróconego imienia JHWH, czyli gdy mówisz (czy też wołasz) „Alleluja”, to mówisz tak naprawdę „Chwalcie Jahwe!”, oddajcie chwałę jedynemu Bogu — Bogu Żydów i chrześcijan.
- Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
- Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
- Cytaty oznaczone (KJV 1900) pochodzą z The Holy Bible: King James Version. (2009). (Electronic Edition of the 1900 Authorized Version). Bellingham, WA: Logos Research Systems, Inc.
- Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG i KJV tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.
Do poczytania
- Brown, F., Driver, S. R., & Briggs, C. A. (1977). Enhanced Brown-Driver-Briggs Hebrew and English Lexicon. Oxford: Clarendon Press.
- Clines, D. J. A. (Ed.). (1993–2011). The Dictionary of Classical Hebrew (Vol. I–VIII). Sheffield, England: Sheffield Academic Press; Sheffield Phoenix Press.
- Köhler, L., Baumgartner, W., & Stamm, J. J. (2008). Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. T. 1, Słownik hebrajsko-polski (K. Madaj & i inni, Trans. P. Dec Ed.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”.
- Długosz-Kurczabowa, K. (2007, 2007.04.11). wesołego Alleluja. [@:] https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/wesolego-Alleluja;8138.html.
- Freedman, D. N., Herion, G. A., Graf, D. F., Pleins, J. D., & Beck, A. B. (Eds.). (1992). In The Anchor Yale Bible Dictionary. New York: Doubleday.
- Linde, S. B. (1855). Słownik języka polskiego. T. 2, G-L (Wyd. 2, popr. i pomn. ed.). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
- Louw, J. P., & Nida, E. A. (1996). Greek-English lexicon of the New Testament: based on semantic domains (electronic ed. of the 2nd edition.). New York: United Bible Societies.
- Swanson, J. (1997). Dictionary of Biblical Languages with Semantic Domains: Greek (New Testament) (electronic ed.). Oak Harbor: Logos Research Systems, Inc.
- Swanson, J. (1997). Dictionary of Biblical Languages with Semantic Domains : Hebrew (Old Testament) (electronic ed.). Oak Harbor: Logos Research Systems, Inc.