(Mt 2:19–23) 19 A gdy Herod umarł, oto anioł Pana ukazał się we śnie Józefowi w Egipcie; 20 I powiedział: Wstań, weź dziecko oraz jego matkę i idź do ziemi izraelskiej. Umarli bowiem ci, którzy czyhali na życie dziecka. 21 Wstał więc, wziął dziecko oraz jego matkę i przybył do ziemi izraelskiej. 22 (…) Ale będąc napomniany przez Boga we śnie, odszedł w strony Galilei. 23 A przyszedłszy, mieszkał w mieście zwanym Nazaret, aby się wypełniło to, co zostało powiedziane przez proroków: Będzie nazwany Nazarejczykiem.
Mateusz opisując wydarzenia związane z narodzinami Jezusa zapisał, że według zapowiedzi proroków, Pan Jezus Chrystus będzie nazwany Nazarejczykiem. I nie ma w tym zdaniu nic dziwnego, bo Mateusz wiele razy przywoływał wypełnione w Jezusie proroctwa (zob. Mt 1:22, 2:5, 2:15, 2:17, 3:3 itd.). Problem w tym, że jeśli przejrzy się księgi proroków, to takiej bezpośredniej zapowiedzi nie ma, a miejscowość Nazaret nie jest nawet wspomniana w Starym Testamencie. Co więc Mateusz miał na myśli?
Za każdym razem, gdy Mateusz odwoływał się do wcześniejszych proroctw — pisząc „wypełniło się to, co zostało powiedziane przez proroka…” — dokładnie wiadomo, który werset ze starego Testamentu przywoływał. Często nawet podawał, o którego proroka chodzi. Tymczasem, i to tylko w zacytowanym na początku miejscu, Mateusz napisał o zapowiedziach proroków (w liczbie mnogiej), według których Jezus będzie nazwany Nazarejczykiem. O co więc mu chodziło? Zastanawiałeś się kiedykolwiek nad tym?
Przede wszystkim trzeba zaznaczyć, iż według Mateusza prorocy nie zapowiedzieli, że Jezus zamieszka w miejscowości Nazaret, tylko że będzie nazwany Nazarejczykiem. Oczywiście stało się tak z powodu miejsca zamieszkania/pochodzenia, ale jednak jest to pewna różnica.
Określenie „Jezus z Nazaretu” znajdziemy we wszystkich czterech ewangeliach i w Dziejach Apostolskich, pada ono zarówno z ust ludzi, jak i duchów nieczystych oraz aniołów, widniało też na umieszczonym na krzyżu napisie:
(Łk 18:37) I powiedziano mu, że przechodzi Jezus z Nazaretu.
(Mk 1:24) Ach, cóż my z tobą mamy, Jezusie z Nazaretu? Przyszedłeś nas zniszczyć? Wiem, kim jesteś: Świętym Boga.
(Mk 16:6) Lecz on powiedział do nich: Nie bójcie się. Szukacie Jezusa z Nazaretu, który był ukrzyżowany. Powstał, nie ma go tu. Oto miejsce, gdzie go złożono.
(J 19:19) Sporządził też Piłat napis i umieścił na krzyżu. A było napisane: Jezus z Nazaretu, król Żydów.
(Mt 26:71) A gdy wyszedł do przedsionka, zobaczyła go inna dziewczyna i powiedziała do tych, którzy tam byli: On też był z Jezusem z Nazaretu.
Nawet sam Jezus w ten właśnie sposób przedstawił się Pawłowi na drodze do Damaszku:
(Dz 22:7–8) 7 I upadłem na ziemię, i usłyszałem głos, który mówił do mnie: Saulu, Saulu, dlaczego mnie prześladujesz? 8 A ja odpowiedziałem: Kim jesteś, Panie? I powiedział do mnie: Ja jestem Jezus z Nazaretu, którego ty prześladujesz.
Wróćmy do teksu Mateusza. Nazaret był (i nadal jest) położony na niewysokim grzbiecie górskim, ok. 240 m powyżej żyznej Doliny Jezreel. Niemniej jednak zbocze tego wyniesienia od południa jest na tyle strome, że od tej strony do Nazaretu można się było dostać tylko wąską, długą, krętą drogą. Natomiast od północnej strony zbocze znacznie łagodniej schodzi do doliny Beth-Netofa i do ówczesnej stolicy politycznej tego regionu — Seforis — mieszkańcy mieli niecałe 5 km. Niemniej jednak, z racji położenia geograficznego, szlaki handlowe wschód-zachód czy północ-południe omijały Nazaret. O ile jego mieszkańcy być może byli zainteresowani kontaktami z miastem i resztą regionu, to prawdopodobnie „reszta regionu” nie była zainteresowana Nazaretem (zobacz cytat poniżej). Pola okalające Nazaret były małe i kamieniste. W sumie była to mała rolnicza wieś, zamieszkana przez stosunkowo biednych ludzi, „zapomniana przez resztę świata”. Można powiedzieć, że mieszkańcy Galilei odnosili się do tej miejscowości z pogardą — kolokwialnie mówiąc, nie było tam nic godnego uwagi (taka Kozia Wólka). Apostoł Jan zanotował, nie pozostawiającą co do tego wątpliwości, wypowiedź Natanaela:
(J 1:46) I zapytał go Natanael: Czyż z Nazaretu może być coś dobrego? (…)
Ponadto wydarzenie opisane przez pozostałych ewangelistów wskazuje, że mieszkańcy Nazaretu byli ludźmi zawistnymi i gwałtownymi, co niewątpliwie przyczyniło się do złej reputacji tej miejscowości:
(Łk 4:16—29) 16 [Jezus — red.] Przyszedł też do Nazaretu, gdzie się wychował. Według swego zwyczaju wszedł w dzień szabatu do synagogi i wstał, aby czytać. 17 I podano mu księgę proroka Izajasza. (…) 28 I wszyscy w synagodze, słysząc to, zapłonęli gniewem; 29 A wstawszy, wypchnęli go z miasta i wyprowadzili na szczyt góry, na której było zbudowane ich miasto, aby go z niej zrzucić.
(Mt 13:54–57) 54 A [Jezus — red.] przyszedłszy w swoje rodzinne strony, nauczał ludzi w ich synagodze, tak że się bardzo zdumiewali i mówili: Skąd on ma tę mądrość i moc? 55 Czyż to nie jest syn cieśli? Czyż jego matce nie jest na imię Maria, a jego bracia to Jakub, Józef, Szymon i Juda? 56 A jego siostry, czyż wszystkie nie są wśród nas? Skąd więc on ma to wszystko? 57 I byli nim zgorszeni. (…)
Mateusz wskazuje zatem na fakt, że określenie Jezusa jako człowieka z pogardzanego Nazaretu, jest nawiązaniem do wielu proroków Starego Testamentu, którzy to mówili właśnie o Mesjaszu jako o postaci wyszydzonej i wzgardzonej:
(Ps 69:8–9) 8 Stałem się obcy dla moich braci i cudzoziemcem dla synów mojej matki; 9 Bo gorliwość o twój dom zżarła mnie i spadły na mnie urągania urągających tobie.
(Iz 53:3) Wzgardzony i odrzucony przez ludzi; mąż boleści i doświadczony cierpieniem. I przed nim ukrywaliśmy jakby swoją twarz; wzgardzony tak, że mieliśmy go za nic.
(Za 11:13) (…) Wspaniała to zapłata, na jaką mnie tak drogo oszacowali! Wziąłem więc trzydzieści srebrników i rzuciłem je przed garncarza w domu PANA.
Proroctwa te zapowiadały, że drwina i szyderstwo będą Mu towarzyszyły przez całe życie, a nawet podczas śmierci na krzyżu:
(Ps 22:6–7) 6 Ja zaś jestem robakiem, a nie człowiekiem, pośmiewiskiem ludzi i wzgardą ludu. 7 Wszyscy, którzy mnie widzą, szydzą ze mnie, wykrzywiają usta, potrząsają głową, (…)
Oczywiście, nie zawsze gdy ktoś używał określenia „Jezus z Nazaretu”, mówił to z drwiną:
(Dz 2:22) Mężowie izraelscy, słuchajcie tych słów: Jezusa z Nazaretu, męża potwierdzonego przez Boga wśród was mocami, cudami i znakami, których Bóg dokonał przez niego wśród was, o czym sami wiecie;
A z czasem, określenie „z Nazaretu” nabrało charakteru unikalnego i stało się niemalże tytułem honorowym Jezusa, przynajmniej w ustach niektórych ludzi:
(Mt 21:10–11) 10 Kiedy wjechał do Jerozolimy, poruszyło się całe miasto i pytano: Któż to jest? 11 A tłumy odpowiadały: To jest Jezus, prorok z Nazaretu w Galilei.
Niemniej jednak drwina, szyderstwo i pogarda w określeniu Jezusa człowiekiem z Nazaretu nie zniknęły:
(Dz 6:13–14) 13 I podstawili fałszywych świadków, którzy zeznali: Ten człowiek nie przestaje mówić bluźnierstw przeciwko temu świętemu miejscu i przeciwko prawu. 14 Słyszeliśmy bowiem, jak mówił, że ten Jezus z Nazaretu zburzy to miejsce i zmieni zwyczaje, które nam przekazał Mojżesz.
Wydaje się, że właśnie to szyderstwo i pogardę okazywaną Jezusowi miał na myśli Mateusz, pisząc że nazwanie Jezusa Nazarejczykiem, to wypełnienie się tego, co zapowiadali prorocy.
Ale to nie wszystko. Mateusz, w zacytowanym na początku 23 wersecie, wskazał jeszcze na całkiem inne starotestamentowe proroctwa dotyczące Mesjasza, który miał być nazwany Nazarejczykiem.
Postscriptum
Echa takiego pogardliwego traktowania „Jezusa z Nazaretu” można odnaleźć również w Talmudzie Babilońskim czy też w dziele rabina Mojżesza Majmonidesa Miszne Tora. Warto też zwrócić uwagę na fakt, że imię Jezusa zostało w Talmudzie celowo zniekształcone (więcej o tym tutaj). Pozostawiam te fragmenty pism rabinicznych w wersji angielskiej i bez dalszego komentarza (wyróżnienia w cytatach jak w oryginale):
„In our open places”; that we should not have a child or student who overcooks his food in public, i.e., who sins in public and causes others to sin, as in the well-known case of Jesus the Nazarene [heb. jeszu hannoceri].” [Berakhot 17b:1]
„This is not like Elisha, who pushed Gehazi away with both hands, and not like Yehoshua ben Perahya, who pushed Jesus the Nazarene [heb. lehannoceri], one of his students, away with both hands. (…) Gemara explains how he caused the masses to sin: For the Master said: Jesus the Nazarene [heb. jeszu] performed sorcery, and he incited the masses, and subverted the masses, and caused the Jewish people to sin.” [Sota 47a:6, 14]
„Was Jesus the Nazarene [heb. jeszu hannoceri] worthy of conducting a search for a reason to acquit him? He was an inciter to idol worship, and the Merciful One states with regard to an inciter to idol worship: “Neither shall you spare, neither shall you conceal him”. Rather, Jesus [heb. jeszu] was different, as he had close ties with the government, and the gentile authorities were interested in his acquittal. Consequently, the court gave him every opportunity to clear himself, so that it could not be claimed that he was falsely convicted. [Sanhedrin 43a:21]
Even Jesus the Nazarene who imagined he would be the Messiah and was killed by the Court (Or, was handed over to the Romans who killed him as a revolutionary because he proclaimed himself the Messiah, King of Israel) was prophesized about by Daniel as it says, “and also the children of the violent among your people will lift themselves up to establish the vision, but they shall stumble” (Daniel 11:14). Was there ever a greater impediment than this one? All the Prophets spoke of the Messiah, Redeemer of Israel and Savior and Gatherer of the Exiles and Strengthener of the Commandments. But this one caused the ruin of Israel by the sword and the dispersal of its remnant and its humiliation and reversed (Or, changed) the Torah, and caused most of the world to err and worship a god other than HaShem (G-d). [Laws of Kings and Wars, 11:6]
- Talmud Babiloński — według The William Davidson Talmud, digital edition of the Koren Noe Talmud.
- Miszne Tora — według tłumaczenia Reuvena Braunera: Laws of Kings and Wars. Translation of the Final Chapter of the Rambam’s Mishneh Torah, 2012.
- Ilustracja pochodzi z: Smith, W. (1868). Images from A Dictionary of the Bible (Smith). Hartford, CT: J. B. Burr & Company.
- Opracowanie mapy własne w programie Bible Mapper (Copyright © 2005-2015 by David P. Barrett). Mapę zamieszczam na licencji: Creative Commons BY-NC-SA.
- Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
- Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.