W czasach Jezusa, a więc w pierwszym wieku, post był jednym z najważniejszych przejawów religijności żydowskiej. Posty były zarówno publiczne jak i prywatne. Z postów publicznych, jak już pisaliśmy wcześniej (zob. część pierwszą artykułu), tylko jeden był nakazany przez prawo Mojżeszowe — post w Dzień Przebłagania. Jest on wspomniany Dziejach Apostolskich:
(Dz 27:9–12) 9 Gdy upłynęło wiele czasu i żegluga stała się niebezpieczna, bo minął już post [gr. ten nesteian, rzeczownik z rodzajnikiem określonym], Paweł ich przestrzegał: 10 Panowie, widzę, że żegluga będzie związana z krzywdą i wielką szkodą nie tylko ładunkowi i statkowi, ale i naszemu życiu. (…) 12 A ponieważ żaden port nie nadawał się do przezimowania, większość postanowiła stamtąd odpłynąć, (…)
W zacytowanym fragmencie jest on nazwany po prostu postem. Przypomnijmy, że Dzień Pojednania wypada jesienią, dziesiątego dnia siódmego miesiąca, czyli Tiszri (według kalendarza gregoriańskiego wypada on we wrześniu/październiku) — zob. Kpł 23:27. Skąd wiemy, że Łukasz, autor Dziejów Apostolskich, miał na myśli właśnie ten post? Po pierwsze z kontekstu — zbliżała się zima; po drugie, wskazówkę, o jaki post tu chodzi, odnajdujemy w historycznych zapiskach Józefa Flawiusza, Filona Aleksandryjskiego i Wegecjusza. Według tego ostatniego, żegluga była niebezpieczna już po 15 września.
Cztery doroczne posty, ustanowione na pamiątkę narodowych klęsk — wspomniane przez Zachariasza (zob. część trzecią artykułu) — popadły wśród Żydów w zapomnienie i zostały przywrócone dopiero po zniszczeniu Jerozolimy przez Rzymian w roku 70. Post Estery, obchodzony 13 dnia miesiąca Adar (zob. część drugą artykułu), nie był w tym czasie przestrzegany. Jednak okazjonalnie posty publiczne były zarządzane w okresach suszy lub innej klęski. Posty te odbywały się w drugim i piątym dniu tygodnia — w poniedziałki i w czwartki — ponieważ wierzono, że Mojżesz wszedł na górę Synaj w czwartek, a wrócił w poniedziałek. Jednak poza tymi okazjonalnymi postami wiele osób miało zwyczaj narzucania sobie dodatkowych postów. W drugim rozdziale swojej Ewangelii Łukasz zapisał:
(Łk 2:36–37) 36 A była tam prorokini Anna, córka Fanuela, z pokolenia Asera, która była w bardzo podeszłym wieku, a żyła siedem lat z mężem od swego dziewictwa. 37 A była wdową mającą około osiemdziesięciu czterech lat, która nie opuszczała świątyni, służąc Bogu w postach i modlitwach dniem i nocą.
Niektórzy Żydzi, zwłaszcza religijni faryzeusze, pościli w poniedziałki i czwartki przez cały rok:
(Łk 18:11–12) 11 Faryzeusz stanął i tak się w sobie modlił: Dziękuję ci, Boże, że nie jestem jak inni ludzie, zdziercy, niesprawiedliwi, cudzołożnicy albo jak i ten celnik. 12 Poszczę dwa razy w tygodniu, daję dziesięcinę ze wszystkiego, co mam.
Ponadto poważani nauczyciele mieli zwyczaj ustalać zasady dotyczące postu dla swoich uczniów, na przykład u Marka czytamy:
(Mk 2:18) A uczniowie Jana i faryzeuszy pościli. (…)
O tych częstych postach Żydów pisał na przykład historyk rzymski Tacyt, a Józef Flawiusz, mówiąc o rozprzestrzenianiu się zwyczajów żydowskich w miastach pogańskich, wspominał właśnie o postach. Wydaje się, że wśród Rzymian panował też błędny pogląd, jakoby Żydzi pościli w szabat — taką wzmiankę znajdziemy na przykład u Swetoniusza.
Sposób poszczenia różnił się w zależności od stopnia „ścisłości” postu. Tak więc podczas mniej ścisłych postów, nakazana była abstynencja od jedzenia i picia od wschodu do zachodu słońca, a mycie i namaszczanie olejkiem były dozwolone. Najsurowszy post trwał od jednego zachodu słońca do następnego i podczas tej doby nie tylko jedzenie i picie, ale też mycie, namaszczanie i każdy rodzaj przyjemności, a nawet wzajemne pozdrawianie się, były zabronione.
Post był na ogół praktykowany w sposób ostentacyjny. Jezus, podczas tzw. Kazania na Górze, odniósł się do takiego „praktykowania” postu w sposób jednoznaczny — pościć należy przed Bogiem, a nie przed ludźmi:
(Mt 6:16–18) 16 A gdy pościcie, nie miejcie twarzy smutnej jak obłudnicy; szpecą bowiem swoje twarze, aby ludzie widzieli, że poszczą. Zaprawdę powiadam wam: Odbierają swoją nagrodę. 17 Ale ty, gdy pościsz, namaść sobie głowę i umyj twarz; 18 Aby nie ludzie widzieli, że pościsz, lecz twój Ojciec, który jest w ukryciu; a twój Ojciec, który widzi w ukryciu, odda ci jawnie.
Żydowski rabinizm ostatecznie nadał postowi w zasadzie tylko zewnętrzny aspekt. W ten sposób rozwinął do granic możliwości swoją naukę, przeciwko której protestowali już dawni prorocy — cytowany w poprzednich częściach Izajasz, Zachariasz, czy wreszcie Joel:
(Jl 2:13) Rozdzierajcie swoje serca, a nie swoje szaty, i nawróćcie się do PANA, waszego Boga, bo on jest łaskawy i miłosierny, nieskory do gniewu i hojny w miłosierdzie i żałuje nieszczęścia.
W mniemaniu żydowskich rabinów post był najprostszym, praktycznym sposobem na odwrócenie wszelkich grożących nieszczęść, takich jak susza, zaraza czy niebezpieczeństwo grożące całemu narodowi. Żydzi uważali, że post jako samoukaranie i umartwienie, „działa przez sam fakt poszczenia”*, a więc nie dlatego, że jest oznaką smutku oraz uniżenia przed Bogiem z powodu własnej grzeszności. Dla nich post był jedynie sposobem na nakłonienie Pana do cofnięcia nieszczęścia, które ich spotkało — dziwili się też dlaczego ta metoda nie działa:
(Iz 58:3) Czemu pościmy, a tego nie widzisz? (…)
* Na podobnej zasadzie „działają” (a przynajmniej tak utrzymują teologowie) tzw. sakramenty w teologii katolickiej i anglikańskiej. Reguła, nazywana w języku łacińskim ex opere operato, została sformułowana na przełomie XII i XIII wieku i była użyta po raz pierwszy w 1208 roku przez papieża Innocentego III. Oznacza ona, że w sakramentach zostaje wiernemu udzielona łaska mocą samego dokonanego aktu sakramentalnego, a sakrament jest skuteczny, niezależnie od wkładu kapłana i osoby go przyjmującej. Owocność i skuteczność sakramentu jest wobec tego niezależna od postawy przyjmującego oraz udzielającego owego sakramentu. Teologowie utrzymują, że rozumiane w ten sposób działanie sakramentów nie ma nic wspólnego z praktykami magicznymi. Jednak warto przypomnieć, że według religioznawców, skuteczność czynów magicznych opiera się właśnie tylko na precyzyjnym wykonaniu pewnego rytuału, często połączonego z dokładnym wypowiedzeniem odpowiednich słów „zaklęcia”, co ostatecznie zmusza bóstwo do wywołania skutków pożądanych przez człowieka (zjawiska pogodowe, uzdrowienie, wywołanie choroby itp.). Tak więc podobieństwo do znaków sakramentalnych, które – jak wiadomo – składają się z rzeczy i słów, jest w tym wypadku zaskakująco duże… Zainteresowanego tym tematem czytelnika odsyłamy do odpowiedniej literatury.
Jezus odniósł się do postu tylko trzykrotnie — przynajmniej tylko tyle mamy zapisane w Ewangeliach. Pierwszy raz — podczas Kazania na Górze (fragment zacytowany wyżej), drugi raz — odpowiadając na pytanie uczniów Jana:
(Mt 9:14) Wtedy [gr. tote] przyszli do niego [Jezusa – red.] uczniowie Jana i zapytali: Dlaczego my i faryzeusze często pościmy, a twoi uczniowie nie poszczą?
Mateusz, Marek i Łukasz zapisali, że pytanie to zostało zadane Jezusowi w trakcie uczty, którą urządził powołany przez Pana celnik Lewi (Mateusz), na której byli obecni poza Jezusem i Jego uczniami także inni celnicy oraz (publiczni) grzesznicy (zob. Łk 5:27–30, Mk 2:14–15). Na to, że pytanie to padło jeszcze w trakcie uczty, wskazuje rozpoczynający ten werset grecki przysłówek tote — „wtedy, w tym czasie, wówczas”.
Jezus jednak nie odpowiedział uczniom Jana wprost, ale odwołał się do słów samego Jana, który powiedział o Nim:
(J 3:28–29) 28 Wy sami jesteście mi świadkami, że powiedziałem: Ja nie jestem Chrystusem, ale jestem posłany przed nim. 29 Kto ma oblubienicę, ten jest oblubieńcem, a przyjaciel oblubieńca [gr. filos tu nymfiu], który stoi i słucha go, raduje się niezmiernie z powodu głosu oblubieńca. Dlatego ta moja radość stała się pełna.
Tak więc ostatnie zapisane na kartach Ewangelii świadectwo Jana Chrzciciela wskazywało na Chrystusa jako „Oblubieńca”. Jan w ten sposób podkreślił, że obecność Jezusa oznaczała dla Izraela niejako tydzień zaślubin. A według powszechnie przyjętego zwyczaju (i zgodnie z prawem rabinicznym) zaślubiny to czas niezakłóconego niczym radosnego świętowania. Wręcz za religijną powinność uważano uszczęśliwianie panny młodej i pana młodego. Na przykład goście weselni byli zwolnieni z obowiązku mieszkania w „szałasach” w Święto Namiotów (Sukkot). A gdyby uroczystości weselne odbywały się w Dniu Pojednania, pannie młodej wolno było złagodzić jeden z przepisów przestrzeganego wówczas surowego postu. Podczas tygodnia małżeńskiego wszystkie żałoby należało odwołać, a nawet zawieszano obowiązkowe codzienne modlitwy (zob. traktaty: Sukka 53A, Berachot 6B oraz Joma 8:1 w Talmudzie Babilońskim). Zatem odpowiedź Chrystusa powinna być dla uczniów Jana wystarczającym wyjaśnieniem:
(Mt 9:15) I powiedział im Jezus: Czy przyjaciele oblubieńca [gr. hioj tu nymfonos] mogą się smucić, dopóki jest z nimi oblubieniec? Ale przyjdą dni, gdy oblubieniec zostanie od nich zabrany, i wtedy będą pościć.
(Mt 9:15 BB 1563) (…) Izali mogą wezwani na wesele smutnymi być, póki z nimi jest oblubieniec? (…)
(Mt 9:15 KJV 1900) (…) Can the children of the bridechamber mourn, as long as the bridegroom is with them? (…)
Jezus wyjaśnił, że dopóki przebywa w ciele na ziemi, ma to być czas nieustannej radości dla Jego uczniów. Jednak równocześnie Pan skorygował błędne wyobrażenia o rychłej inauguracji Królestwa Mesjasza, Jego bezkompromisowym zwycięstwie religijnym i politycznym oraz przejęciu władzy. Zapowiedział, że będzie od swoich uczniów niespodziewanie i gwałtownie zabrany, a wtedy będzie czas na żałobę i post. Tak więc tylko odczuwalny brak Pana Jezusa powinien prowadzić do smutku i postu, ale oczywiście nie po to, aby w ten sposób ułagodzić Boży gniew za popełnione grzechy lub zapobiec jakiemuś nieszczęściu.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że idiomatyczne wyrażenie „synowie komnaty weselnej” (heb. bnej chupa – dosł. synowie baldachimu) — przekład UBG jest tutaj niestety nieprecyzyjny — oznacza zaproszonych gości. Precyzyjne przetłumaczenie tego wyrażenia ma w tym wypadku istotne znaczenie. Otóż „instytucja” przyjaciół pana młodego panowała w Judei, ale nie w Galilei. To językowe rozróżnienie na „przyjaciela oblubieńca” w ustach Judejczyka Jana oraz „synów komnaty weselnej” w ustach Galilejczyka Jezusa, samo w sobie jest dowodem historycznej dokładności ewangelicznego przekazu.
Pomimo wymienionych wyżej, znanych wszystkim Żydom zwyczajów związanych z uroczystościami zaślubin, Jezus ilustruje swoją odpowiedź dwoma dodatkowymi przykładami z codziennego życia:
(Mt 9:16–17) 16 Nikt nie przyszywa łaty z nowego sukna do starej szaty, bo taka łata ściąga nieco szatę i rozdarcie staje się gorsze. 17 Ani nie wlewa się młodego wina do starych bukłaków, bo inaczej bukłaki pękają, a wino wycieka i bukłaki się psują. Ale młode wino wlewa się do nowych bukłaków, a wtedy zachowuje się jedno i drugie.
Ilustracje te powinny dać jasno do zrozumienia — tak faryzeuszom, jak i uczniom Jana — że nadszedł czas, aby odrzucić stare, powszechnie akceptowane i uznane za dobre tradycje oraz religijne przyzwyczajenia. Nie można ich już dłużej „łatać” ani przekazywać bez końca z pokolenia na pokolenie. Ale nie dlatego, że Prawo jest już nieważne, lecz dlatego, że narosłe przez stulecia zwyczaje i dodatkowe rabiniczne przepisy skutecznie odsunęły w cień Słowo Boże. A skostniałe, próżne rytuały i obrzędy, nijak się mają do przestrzegania Bożych Przykazań i życia „każdym słowem, które wychodzi z ust Pana” (zob. Pwt 8:3, Mt 4:4, Łk 4:4).
Niektórzy na podstawie tych wersetów próbują dowieść, że z narodzeniem Jezusa Prawo Starego Przymierza przeminęło i zostało anulowane, tym bardziej, że „Prawo i Prorocy byli do Jana” (Łk 16:16). Interpretacja taka jest z oczywistych względów błędna — nie wolno zapominać przecież o innej wypowiedzi Jezusa, gdzie jasno powiedział:
(Mt 5:17–18) 17 Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić. 18 Zaprawdę bowiem powiadam wam: Dopóki niebo i ziemia nie przeminą, ani jedna jota, ani jedna kreska nie przeminie z prawa, aż wszystko się wypełni.
Oczywiście nie oznacza to, że biblijnie wierzący chrześcijanie mają obowiązek wypełniania żydowskiego Prawa spisanego przez Mojżesza dla Izraela. A w ten sposób niektórzy stawiają tę kwestię dodając, że dopiero przestrzeganie Prawa jest gwarancją zbawienia. Ci z kolei zapominają o wielu innych wersetach Biblii, które bez jakichkolwiek wątpliwości na taką wykładnię nie pozwalają. Zacytujmy tutaj tylko dwa fragmenty:
(Dz 15:8–11) 8 A Bóg, który zna serca, wydał im świadectwo, dając im Ducha Świętego, tak samo jak nam. 9 I nie uczynił żadnej różnicy między nami a nimi, oczyszczając przez wiarę ich serca. 10 Dlaczego więc teraz wystawiacie Boga na próbę, wkładając na kark uczniów jarzmo, którego ani nasi ojcowie, ani my nie mogliśmy udźwignąć? 11 Lecz wierzymy, że przez łaskę Pana Jezusa Chrystusa będziemy zbawieni, tak samo jak i oni.
(Gal 3:19–26) 19 Po co więc prawo? Zostało dodane z powodu przestępstw, aż do przyjścia potomka, któremu złożono obietnicę, (…) 21 Czy więc prawo jest przeciwko obietnicom Boga? Nie daj Boże! Gdyby bowiem zostało dane prawo, które mogłoby ożywiać, sprawiedliwość rzeczywiście byłaby z prawa. 22 Lecz Pismo zamknęło wszystko pod grzech, aby obietnica z wiary Jezusa Chrystusa została dana wierzącym. (…) 24 Tak więc prawo było naszym pedagogiem do Chrystusa, abyśmy z wiary byli usprawiedliwieni. 25 Lecz gdy przyszła wiara, już nie jesteśmy pod pedagogiem. 26 Wszyscy bowiem jesteście synami Bożymi przez wiarę w Chrystusa Jezusa.
Takie pozorne sprzeczności w biblijnym tekście powinny prowadzić do pogłębionego studium, a nie odrzucania Biblii tylko dlatego, że nie rozumie się jej treści po pobieżnym przeczytaniu niektórych fragmentów…
Wróćmy jednak do tematyki postu. Po raz trzeci Jezus wspomniał o poście tłumacząc uczniom, dlaczego nie mogli wypędzić z człowieka złego ducha — cała historia jest opisana w dziewiątym rozdziale Ewangelii według Marka oraz w siedemnastym rozdziale Ewangelii według Mateusza. Zacytujmy tylko dwa wersety z Marka:
(Mt 17:19–21) 19 Wtedy uczniowie, podszedłszy do Jezusa, zapytali go na osobności: Czemu my nie mogliśmy go wypędzić? 20 A Jezus im odpowiedział: Z powodu waszej niewiary. Zaprawdę bowiem powiadam wam: Jeśli będziecie mieć wiarę jak ziarno gorczycy, powiecie tej górze: Przenieś się stąd na tamto miejsce, a przeniesie się. I nic nie będzie dla was niemożliwe. 21 Lecz ten rodzaj nie wychodzi inaczej, jak tylko przez modlitwę i post [gr. proseuche kai nesteia].
Nie będziemy szerzej omawiać tego tematu. Podkreślmy tylko wniosek jaki płynie z tej historii: do wykonania niektórych zadań zleconych przez Pana nie wystarczy sama wiara, czasem potrzebna jest długa modlitwa, a nawet post — na wzór samego Jezusa (zob. Mt 4, Łk 4) czy też proroka Daniela (zob. Dn 9). Dodajmy, że większość współczesnych komentatorów uznaje słowa „i post” w Mt 19:21 i Mk 9:29 za dodatek, który do oryginalnego tekstu natchnionego nie należy i został dopisany później, jednak takie twierdzenie nie jest w żaden sposób uzasadnione. A ponieważ w oryginale greckim, w tzw. tekście większościowym (równoważnym w zasadzie z Textus Receptus) mamy słowa kai nesteia, nie ma żadnego powodu, aby wątpić w ich autentyczność i zgodność z oryginalnymi rękopisami Ewangelii (więcej o tym tutaj i tutaj).
A jak wyglądała praktyka postu w kościele w pierwszym wieku, a więc jeszcze w czasach kiedy spisywane były księgi Nowego Testamentu? Otóż w Dziejach Apostolskich jest mowa o poście chrześcijan tylko dwa razy. Co ważne w obu miejscach post towarzyszył modlitwie przed podjęciem ważnych decyzji — wysłaniem Pawła i Barnaby w długą podróż ewangelizacyjną oraz ustanowieniem starszych w kościołach lokalnych:
(Dz 13:1–3) 1 A w kościele w Antiochii byli pewni prorocy i nauczyciele: Barnaba, Szymon, zwany Nigrem, Lucjusz Cyrenejczyk i Manaen, który wychowywał się z tetrarchą Herodem, i Saul. 2 A gdy jawnie pełnili służbę Panu i pościli, powiedział im Duch Święty: Odłączcie mi Barnabę i Saula do dzieła, do którego ich powołałem. 3 Wtedy po poście i modlitwie nałożyli na nich ręce i wyprawili ich.
(Dz 14:23) A gdy w każdym kościele ustanowili [Paweł i Barnaba – red.] starszych, modląc się i poszcząc, powierzyli ich Panu, w którego uwierzyli.
W Liście Pawła do Koryntian odnajdujemy kolejną wzmiankę o poście, znów w kontekście modlitwy. Pawłowi — jak sam napisał — nie chodziło wtedy o nakaz poszczenia, ale o pozwolenie na krótkotrwałą rozłąkę małżonków, która miała na celu skupienie się na modlitwie:
(1 Kor 7:4–6) 4 Żona nie ma władzy nad własnym ciałem, lecz mąż. Podobnie i mąż nie ma władzy nad własnym ciałem, lecz żona. 5 Nie okradajcie się z tego, chyba że za obopólną zgodą, na pewien czas, aby oddać się postowi i modlitwie. (…) 6 Lecz to, co mówię, jest z pozwolenia, a nie z rozkazu.
Paweł raz jeszcze wspomina o poszczeniu, opisując doświadczenia swoje i swoich współtowarzyszy w trakcie podróży po Europie — w Drugim Liście do Koryntian czytamy:
(2 Kor 6:4–5) 4 Ale we wszystkim okazujemy się sługami Boga, w wielkiej cierpliwości, w uciskach, w niedostatkach, w utrapieniach; 5 W chłostach, w więzieniach, podczas rozruchów, w trudach, w nocnych czuwaniach, w postach;
(2 Kor 11:27) W trudzie i znoju, często w czuwaniu, w głodzie i pragnieniu, często w postach, w zimnie i nagości;
Żaden z powyższych wersetów nie sugeruje, że post był elementem pewnej „dyscypliny” w kościele lub wyrzeczenia się spożywania pokarmów czy to z powodu upamiętniania jakiegokolwiek wydarzenia z przeszłości, czy też jako sposób umartwiania się. Z relacji zapisanych w Dziejach Apostolskich wynika, że post towarzyszył modlitwie, a nie był jakimś odrębnym elementem życia pobożnych chrześcijan. Natomiast na podstawie wyznań Pawła można wysnuć nieco inną konkluzję — komentatorzy sugerują, że w tym wypadku posty wynikały z warunków podróżowania i braku żywności albo z braku czasu na jedzenie, albo też z dobrowolnej rezygnacji z posiłków na rzecz owocniejszej pracy apostolskiej i ewangelizacyjnej. Wyjaśnienie to wydaje się rozsądne, tym bardziej, że Paweł jednym tchem wymienia tylko negatywne aspekty swojej posługi. Dodajmy, że występujące w tych wersetach słowo „czuwanie” (gr. agrypnia) oznacza bezsenność lub brak snu z powodu uniemożliwiających to warunków (a nie czuwanie na modlitwie, jak mogłoby się wydawać).
Niech podsumowaniem tego długiego artykułu na temat postu w Starym i Nowym Testamencie będą słowa Pawła. W liście do Koryntian Apostoł, podsumowując rozważania na temat ofiar składanych bożkom, wiedzy, wolności i obowiązków wobec współbraci, stwierdził:
(1 Kor 8:8–13) 8 Pokarm zaś nie zbliża nas do Boga. Jeśli bowiem jemy, nic nie zyskujemy, a jeśli nie jemy, nic nie tracimy. 9 Jednak uważajcie, aby przypadkiem wasza wolność nie stała się dla słabych powodem do zgorszenia. (…) 13 Dlatego, jeśli pokarm gorszy mego brata, przenigdy nie będę jadł mięsa, aby nie gorszyć mego brata.
Natomiast w Liście skierowanym do Rzymian, Paweł dość drobiazgowo tłumaczył na czym polega wolność życia według własnego sumienia — lecz zgodnie z wolą Pana, ale równocześnie odpowiedzialność przed Bogiem za wszystkie osobiste wybory i uczynki:
(Rz 14:4–12) 4 Kim jesteś ty, że sądzisz cudzego sługę? Dla własnego Pana stoi albo upada. (…) 5 Jeden bowiem czyni różnicę między dniem a dniem, a drugi każdy dzień ocenia jednakowo. (…) 6 Kto przestrzega dnia, dla Pana przestrzega, a kto nie przestrzega dnia, dla Pana nie przestrzega. Kto je, dla Pana je, bo dziękuje Bogu, a kto nie je, dla Pana nie je i dziękuje Bogu. 7 Nikt bowiem z nas dla siebie nie żyje i nikt dla siebie nie umiera. 8 Bo jeśli żyjemy, dla Pana żyjemy, jeśli umieramy, dla Pana umieramy. Dlatego czy żyjemy, czy umieramy, należymy do Pana. 9 Gdyż po to Chrystus umarł, powstał i ożył, aby panować i nad umarłymi, i nad żywymi. 10 Dlaczego więc ty potępiasz swego brata? Albo czemu lekceważysz swego brata? Wszyscy bowiem staniemy przed trybunałem Chrystusa. 11 Jest bowiem napisane: Jak żyję, mówi Pan, ugnie się przede mną każde kolano i każdy język będzie wysławiał Boga. 12 Tak więc każdy z nas sam za siebie zda rachunek Bogu.
Postscriptum
Z biegiem czasu w kalendarzu żydowskim przybywało dni postnych. Są one wszystkie wymienione w Talmudzie Babilońskim — w końcowej części traktatu Ta‘anit — oraz w kodeksie prawa żydowskiego Szulchan aruch, w części Orach Chaim, 580. Wymieńmy tylko kilka z 25 wyszczególnionych tam postów wraz z wydarzeniami, które miały upamiętniać:
– pierwszy dzień miesiąca Nisan: synowie Aarona zostali zniszczeni w Przybytku,
– dziesiąty dzień miesiąca Nisan: umarła prorokini Miriam; zniknęło źródło wody, które szło za Izraelitami na pustyni,
– dwudziesty szósty dzień miesiąca Nisan: Umarł Jozue, syn Nuna,
– dziesiąty dzień miesiąca Ijar: umarł Eli arcykapłan i jego dwaj synowie, a Arka została zdobyta przez Filistynów,
– dwudziesty dziewiąty (ósmy) dzień miesiąca Ijar: zmarł prorok Samuel,
– szósty (siódmy) dzień miesiąca Marheszwan: Nabuchodonozor oślepił króla Sedekiasza po tym, jak w jego obecności dokonał rzezi jego dzieci,
– dwudziesty trzeci dzień miesiąca Szewaṭ: Izraelici zebrali się na wojnę z plemieniem Beniamina (zob. Sdz 20, zob. część pierwszą artykułu),
– siódmy dzień miesiąca Adar: umarł Mojżesz.
Jednak posty te nie były traktowane jako obowiązkowe i nie spotkały się z powszechną akceptacją.
Warto dodać, że Żydzi polscy mieli zwyczaj pościć dwudziestego dnia miesiąca Siwan z powodu okrucieństw popełnionych tego dnia w 1648 r. przez Kozaków. Niektórzy pobożni Żydzi poszczą również w każdy poniedziałek i czwartek (zob. Łk 18:12) na pamiątkę zburzenia Świątyni, spalenia Tory i zbezczeszczenia imienia Bożego (zob. Orach Chaim, 580, 3) (inne uzasadnienie postu w te dni przedstawiliśmy wyżej). Pierwszy i drugi poniedziałek oraz pierwszy czwartek miesiąca Ijar i Cheszwan, następujące po świętach Paschy i Sukkot, są dniami postu, które uznaje większości gmin żydowskich – pierwotnie te postne dni ustanowiono w celu odpokutowania grzechów, które mogły być popełnione w pogoni za przyjemnościami podczas świąt (zob. Talmud Babiloński, Kidduszin, 81A; Orach Chaim, 492). Żydowskie towarzystwa pogrzebowe przestrzegają dnia postu poprzedzającego ich coroczne święto: w niektórych miejscach jest on obchodzony piętnastego dnia miesiąca Kislew, w innych siódmego dnia miesiąca Adar. Zwyczajowo pości się również w wigilię żydowskiego Nowego Roku (Rosz Haszana), natomiast wielu Żydów pości przez wszystkie dziesięć dni pokutnych (zob. Orach Chaim, 581, 2). Niektórzy pobożni Żydzi poszczą w każdy piątek, aby z apetytem spożyć posiłek szabatowy (zob. Orach Chaim, 249, 3). Rocznica śmierci ojca lub matki (tzw. Jahrzeit), ale także dzień ślubu, są również obchodzone jako posty (zob. Szulchan aruch, Jore Dea, 402, 11; Ewen Haezer, 61, 1). Pierworodni poszczą w wigilię Paschy na pamiątkę nocy, podczas której wszyscy pierworodni Egipcjanie zostali zabici, a pierworodni Izraelici ocaleni (zob. Wj 12:29-32).
W spisanej tradycji żydowskiej istnieje też krótkie dzieło o nazwie Megillat Ta‘anit („Zwój postu”), wyliczające trzydzieści pięć dni świątecznych, w których naród żydowski wspominał chwalebne czyny lub był świadkiem jakichś radosnych wydarzeń. We wszystkich tych dniach zakazany był publiczny post, a w czternastu z nich — także publiczna żałoba. Dni świąteczne są w nim wymienione nie w porządku chronologicznym wydarzeń, ale w kolejności kalendarzowej. Samo dzieło jest podzielone na dwanaście krótkich rozdziałów odpowiadających kolejnym miesiącom roku.
Wypada również wspomnieć, że w rabinicznym prawie żydowskim szczególne znaczenie ma post podjęty w konsekwencji złego snu. I chociaż generalnie Żydom nie wolno pościć w szabaty i święta, Talmud zezwala na podjęcie postu z takiego powodu nawet w te dni. Wśród późniejszych autorytetów istnieją jednak różne opinie na temat takiego postu. Jedni uważają, że można go przestrzegać w szabat dopiero po trzykrotnym wystąpieniu złego snu, inni zaś są zdania, że nie da się obecnie odróżnić dobrych i złych snów, a zatem nie należy w ogóle pościć w szabat. W każdym razie w zwyczaju jest (a raczej było) pościć, gdy ktoś miał sen o spaleniu zwoju Prawa, o Dniu Pojednania podczas zamykającego nabożeństwa Ne‘ilah, o walących się belkach własnego domu, a także o swoich wypadających zębach (zob. Orach Chaim, 288). Jednak zwyczaj poszczenia spowodowanego złym snem popadł już w zapomnienie…
Na zakończenie przypomnijmy, że wszystkie żydowskie posty zaczynają się o wschodzie słońca i kończą wraz z pojawieniem się pierwszych gwiazd wieczornych — wyjątkiem są posty w Dniu Pojednania i dziewiątego dnia miesiąca Aw, które trwają „od wieczora do wieczora”.
- Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
- Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
- Cytaty oznaczone (KJV 1900) pochodzą z The Holy Bible: King James Version. (2009). (Electronic Edition of the 1900 Authorized Version). Bellingham, WA: Logos Research Systems, Inc.
- Cytaty oznaczone (BB 1563) pochodzą z Biblia Brzeskiej (1563/2003), Biblia święta, tho iest, Księgi Starego y Nowego Zakonu, właśnie z Żydowskiego Greckiego y Łacińskiego, nowo na Polski ięzyk, z pilnością y wiernie wyłożone. Clifton, NJ, Kalwin Publishing.
- Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG (i pozostałych przekładach) tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.
Do poczytania
- Allen, W. C. (1907). A critical and exegetical commentary on the gospel according to S. Matthew. New York: C. Scribner’s Sons.
- Arndt, W., Danker, F. W., Bauer, W., & Gingrich, F. W. (2000). In A Greek-English lexicon of the New Testament and other early Christian literature (3rd ed.). Chicago: University of Chicago Press.
- Barrett, C. K. (2004). A critical and exegetical commentary on the Acts of the Apostles. Edinburgh: T&T Clark.
- Barry, J. D., Bomar, D., Brown, D. R., Klippenstein, R., Mangum, D., Sinclair Wolcott, C., … Widder, W., eds. (2016). In The Lexham Bible Dictionary. Bellingham, WA: Lexham Press.
- Berlin, A., Brettler, M. Z., & Fishbane, M., eds. (2004). The Jewish Study Bible. New York: Oxford University Press.
- Bieda, I. (1967). Skuteczność „ex opere operato” mszy świętej i sakramentów i jej stosunek do „opus operantis”. Ruch Biblijny i Liturgiczny, 20(3), 135-145.
- Borgen, P., Fuglseth, K., & Skarsten, R. (2005). The Works of Philo: Greek Text with Morphology. Logos Bible Software, Bellingham, WA.
- Bullinger, E. W. (1898). Figures of speech used in the Bible. London; New York: Eyre & Spottiswoode; E. & J. B. Young & Co.
- Carpenter, E. E., & Comfort, P. W. (2000). In Holman treasury of key Bible words: 200 Greek and 200 Hebrew words defined and explained. Nashville, TN: Broadman & Holman Publishers.
- Clarke, A. (2014). The Holy Bible with a Commentary and Critical Notes (New Edition). Bellingham, WA: Faithlife Corporation.
- Driver, S. R. (1902). A critical and exegetical commentary on Deuteronomy (3rd ed.). Edinburgh: T. & T. Clark.
- Easton, M. G. (1893). In Illustrated Bible Dictionary and Treasury of Biblical History, Biography, Geography, Doctrine, and Literature. New York: Harper & Brothers.
- Edersheim, A. (1896). The Life and Times of Jesus the Messiah. New York: Longmans, Green, and Co.
- Elwell, W. A., & Beitzel, B. J. (1988). In Baker encyclopedia of the Bible. Grand Rapids, MI: Baker Book House.
- Freeman, J. M., & Chadwick, H. J. (1998). Manners & customs of the Bible. North Brunswick, NJ: Bridge-Logos Publishers.
- Garland, D. E. (1999). 2 Corinthians. Nashville: Broadman & Holman Publishers.
- Gould, E. P. (1922). A critical and exegetical commentary on the Gospel according to St. Mark. New York: C. Scribner’s Sons.
- Jamieson, R., Fausset, A. R., & Brown, D. (1997). Commentary Critical and Explanatory on the Whole Bible. Oak Harbor, WA: Logos Research Systems, Inc.
- Janczewski, Z. (1999). Dyscyplina postna w Kościele od Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku. Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne, 32, 171-182.
- Josephus, F., & Whiston, W. (1987). The works of Josephus: complete and unabridged. Peabody: Hendrickson.
- Kwiatkowski, K. (1826). K. T. Swetoniusza Dzieje dwunastu cesarzów rzymskich. T. 1-2. Wrocław: W. B. Korn.
- Louw, J. P., & Nida, E. A. (1996). In Greek-English lexicon of the New Testament: based on semantic domains (electronic ed. of the 2nd edition.). New York: United Bible Societies.
- Merrill, E. H. (1994). Deuteronomy. Nashville: Broadman & Holman Publishers.
- Mostowski, T. A., & Naruszewicz, A. (1804). Kaia Korneliusza Tacyta Dzieła wszystkie. T. 1-4. Warszawa: Tadeusz Mostowski.
- Neusner, J. (2011). The Babylonian Talmud: A Translation and Commentary. Peabody, MA: Hendrickson Publishers.
- Omanson, R. L., & Ellington, J. (1993). A handbook on Paul’s second letter to the Corinthians. New York: United Bible Societies.
- Plummer, A. (1915). A critical and exegetical commentary on the Second epistle of St. Paul to the Corinthians. New York: T&T Clark.
- Singer, I., ed. (1901–1906). In The Jewish Encyclopedia: A Descriptive Record of the History, Religion, Literature, and Customs of the Jewish People from the Earliest Times to the Present Day, 12 Volumes. New York; London: Funk & Wagnalls.
- Smith, J. M. P., & Bewer, J. A. (1912). A critical and exegetical commentary on Haggai, Zechariah, Malachi and Jonah. New York: C. Scribner’s Sons.
- Suetonius, Graves, R., & Grant, M. (1989). The twelve Caesars (Revised ed.). Harmondsworth: Penguin Books.
- Tacyt, Adler, M. J., Brodribb, W. J., & Church, A. J. (1994). The Annales and the Histories (5th print. ed.). Chicago etc.: Encyclopaedia Britannica.
- Terry, M. S. (1875). Kings to Esther (D. D. Whedon, Ed.). New York; Cincinnati: Hunt & Eaton; Cranston & Stowe.
- Tigay, J. H. (1996). Deuteronomy. Philadelphia: Jewish Publication Society.
- Walvoord, J. F., & Zuck, R. B., Dallas Theological Seminary. (1985). The Bible Knowledge Commentary: An Exposition of the Scriptures. Wheaton, IL: Victor Books.
- Van der Toorn, K., Becking, B., & van der Horst, P. W. (1999). In Dictionary of deities and demons in the Bible (2nd extensively rev. ed.). Leiden; Boston; Köln; Grand Rapids, MI; Cambridge: Brill; Eerdmans.
- Wegecjusz, Plantin, C., Steewech, G., Modius, F., Frontyn, Aelianus, T., . . . Polibiusz. (1585). Flaui[i] Vegeti[i] Ren. V. Inl. De re militari libri quatuor, post omnes omnium editiones ope veterum librorum correcti, …: Apud Christophorum Plantinum.
- Wesley, J. (1765). Explanatory Notes upon the Old Testament (Vol. 2). Bristol: William Pine.
- Willis, J. T., Bromiley, G. W., Green, D. E., & Stott, D. W., trans. (1977–2012). In G. J. Botterweck, H. Ringgren, & H.-J. Fabry (Eds.), Theological Dictionary of the Old Testament: Vol. I–XV (Revised Edition). Grand Rapids, MI; Cambridge, U.K.: William B. Eerdmans Publishing Company.
- Wyrwał, T. (2010). Przykazania kościelne. Studia redemptorystowskie, 8, 187-203.